The Three Disappearances of Soad Hosni

De verbeelding schept soms haar eigen werkelijkheid. Dat geldt in hoge mate voor de celebrities van het witte doek. Rania Stephan stelde haar portret van filmdiva Soad Hosni geheel samen uit speelfilmfragmenten, en herontdekte de nostalgische schoonheid van VHS.

Ze zijn de ereburgers van het rijk der verbeelding: filmsterren. Hun romances en avonturen op het witte doek zijn onze collectieve dromen. We are such stuff as dreams are made on. Soad Hosni was een beroemdheid, in de hele Arabische wereld: ze was de ster van de Egyptische cinema van de jaren 60, 70 en 80 en speelde in meer dan tachtig films. Haar leven eindigde tragisch en mysterieus op een trottoir onderaan haar Londense flat. Dat was in 2001, tien jaar nadat ze haar laatste filmrol had gespeeld.
Haar dood is te beschouwen als haar finale, fysieke ‘verdwijning’, nadat eerder de cinema verdween die haar groot had gemaakt en later de dragers die de films bij een miljoenenpubliek hadden gebracht. Die verdwijningen zitten opvallend genoeg allemaal níet in The Three Disappearances of Soad Hosni, waarvan de titel eerder een metacommentaar is op het project van de Libanese filmmaker Rania Stephan. De film zelf is juist een poging om die drie verdwenen grootheden terug te brengen op het witte doek, en misschien in onze dromen.

Videorecorder
Rania Stephan werd als filmstudent in Melbourne gegrepen door de Egyptische populaire cinema. Egypte had tot eind jaren 80 een omvangrijke, maar grotendeels door de staat gecontroleerde filmindustrie, die de hele Arabische wereld bediende. Onder intellectuelen werden de populaire films niet echt voor vol aangezien en ook buiten de Arabische landen telde de Egyptische filmindustrie niet mee. Dus was het niet de filmacademie, maar een tante met een videorecorder die Rania Stephan liet kennismaken met het genre.
De zelfmoord van Soad Hosni bracht het onderwerp terug in haar gedachten. Uit de gedurfde aanpak van The Three Disappearances blijkt dat Stephans nieuwsgierigheid naar de persoon van Hosni in de schaduw staat van haar fascinatie voor de filmheldin. Ze goot haar ‘documentaire’ in de vorm van een puur fictieve biografie, samengesteld uit fragmenten van zo’n zestig verschillende films waarin Hosni, verspreid over drie decennia, gestalte gaf aan het ideaal van de moderne Arabische vrouw. Beeld en geluid zijn in de meeste gevallen los van elkaar gemonteerd, wat de gebruikte fragmenten nog verder losweekt van hun oorspronkelijke betekenis. Uit die intuïtieve collage ontstaat een elliptisch verhaal over ambitie, liefde, schoonheid, begeerte, vrijheid en onderdrukking. Wat dit verhaal te maken heeft met Hosni’s echte leven? Waarschijnlijk evenveel als het zegt over de levens van de vrouwen die haar als hun voorbeeld en idool zagen. Overtreft de werkelijkheid van het witte doek niet alle andere?

Vervormingen
De VHS-banden die Rania Stephan aanvankelijk als researchmateriaal gebruikte, werden een steeds belangrijker onderdeel van het verhaal dat ze wilde vertellen, en zijn uiteindelijk haar snijmateriaal geworden. Dat geeft de film een heel eigen visueel karakter. Stephan maakt gretig gebruik van elektronische beschadigingen, die zichtbaar worden als vervormingen en verkleuringen van het beeld. Het surrealistische landschap van de herinnering wordt hierdoor nog droomachtiger. Het draagt allemaal bij aan een betoverende trip door de verbeelding van een tijdperk en de fantasie van elke individuele filmkijker.

Sasja Koetsier

Op 31 mei: E*Cinema in EYE met regisseuse Rania Stephan, waarin Dana Linssen met haar in gesprek gaat over haar werk en de films die haar inspireerden: films van onder andere Sally Potter, Alfred Hitchcock, John Cassavetes, Jean-Luc Godard en David Lynch. Ook vertoond wordt haar eigen korte film Train-Trains (Where’s the Track?), een reis in de sporen van oude treinrails die ooit Beiroet met Damascas verbonden en nu verlaten zijn.