THE SUN

Met een portret van de Japanse keizer Hirohito besluit Aleksander Sokoerov zijn trilogie over heersers in de twintigste eeuw. De filmtovenaar heeft lak aan historische feiten.

Het is 1945 en zomer. De Japanners weten nog niet dat over een paar weken atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zullen vallen. Tokio geeft alvast een voorproefje van de hel, want daar komen meer dan honderdduizend mensen om het leven bij een nachtelijk Amerikaans bombardement. Wat doet de keizer? Hij schrijft een paar regels poëzie en trekt zich terug om het leven in zee te bestuderen. Zijn land staat in brand, maar het doet de keizer niets. Het kan hem niet raken, want door zijn goddelijke status is hij vervreemd van normale menselijke emoties. Wat ziet Hirohito er potsierlijk uit met dat snorretje, witte handschoentjes, hoge hoed en in jacquet. Sokoerovs Hirohito is een mal mannetje dat aan Chaplin doet denken. Dat hij omringd wordt door bedienden, die hem niet in de ogen durven zien, werkt komisch. "U bent de Godheid in menselijke gedaante", bezweert een van de bedienden de keizer, die de opmerking vermoeid wegwuift.
Sokoerov presenteert Hirohito als de gevangene van zijn status. Hij is geen dader, maar slachtoffer van een volk dat in hem God ziet. Hij moet de rol spelen waarin het volk hem dwingt. Het maakt Hirohito tot een droevig personage: als het aan hem lag, had hij de oorlog al lang beëindigd, maar het kon niet, omdat het volk het niet zou accepteren. Dus moet er tot het bittere einde worden gevochten. Het maakt de atoombommen onvermijdelijk, is de suggestie van de film. Pas als iedere Japanse houwdegen begrijpt dat doorvechten zinloos is, kan de keizer zich overgeven. Als het zover is, wordt hij gearresteerd door de Amerikanen en de film besluit met een gesprek van generaal Douglas MacArthur met Hirohito. "Hij is net een kind", vat de Amerikaanse legeraanvoerder de strekking van The sun samen.

Tovenaar
Na portretten van Hitler (Moloch) en Lenin (Taurus) is The sun het slotdeel van Sokoerovs trilogie over heersers uit de vorige eeuw. Filmisch valt er veel te genieten, want Sokoerov bewijst weer dat hij een beeld- en geluidtovenaar is. The sun bevat fraaie sepiagetinte beelden en een sounddesign vol krakend geluid van onzuiver afgestelde radio-uitzendingen. Het zorgt voor een bevreemdende, droomachtige sfeer, die illustreert dat Hirohito niet in de werkelijkheid stond. Toch stuit de film op een enorm probleem, dat zich in mindere mate ook voordeed bij Moloch en Taurus: mogen filmmakers historische feiten opzij schuiven? Sokoerov portretteert Hirohito als een onschuldig lam, maar dat is historisch onjuist. De keizer leidde niet alleen in naam de Japanse oorlogsmachine, maar was ook in de uitvoering de belangrijkste man. Geen militaire operatie gebeurde zonder zijn toestemming. Dat Sokoerov Hirohito afschildert als een kinderlijke malloot heeft niets met de werkelijkheid te maken. The sun is geen karakterstudie van de keizer, maar van een op hem geïnspireerde fantasie. Door boven de geschiedenis te gaan staan, trekt Sokoerov de historische angel uit zijn film. The sun leert niets over Hirohito, maar veel over Sokoerov, die als God boven de geschiedenis denkt te mogen staan. Misschien moeten we The sun zien als een zelfportret.

Jos van der Burg