The Student

Kruistocht tegen bikini's

Nu fundamentalisme zo’n beetje synoniem met islam is geworden, biedt de Russische middelbare scholier met zijn extremistische Bijbelinterpretatie in The Student een welkome verandering van perspectief.

Venya weigert op school mee te doen aan zwemles omdat de Bijbel hem leert dat bikini’s onzedelijk zijn. Zijn moeder – gescheiden, ongelovig en doodop van haar drie baantjes – denkt eerst nog dat haar tienerzoon bang is voor spontane erecties. Dat zou gezond zijn. Maar wanneer hij met de meest bizarre Bijbelcitaten begint te schermen begrijpt ze er niets meer van. Is dit een grap?

Zeker niet. Dankzij de gedreven vertolking door nieuwkomer Petr Skvortsov is het griezelig om te zien hoe deze bekeerling met groeiend zelfvertrouwen en een voorliefde voor een wrekende God om zich heen slaat. Bij ieder citaat komt er een verwijzing naar het betreffende Bijbelhoofdstuk in beeld. De filmmaker heeft niets uit zijn duim gezogen.

Film- en theaterregisseur Kirill Serebrennikov baseerde The Student op het Duitse toneelstuk Märtyrer van Marius von Mayenburg. Nadat Serebrennikov zijn naar hedendaags Rusland overgezette bewerking in Moskou op de planken had gezet, maakte hij de filmversie. Een kritische en tamelijk genadeloze satire, gefinancierd als onafhankelijk productie. Een trefzeker geacteerd ensemblestuk, gedraaid op locaties in Kalingrad, een kustplaats die zich verschuilt achter een lelijke betonnen zeewering. Een deel van de acteurs, waaronder Skvortsov, vond hij daar ter plekke.

De gebeurtenissen escaleren wanneer Venya de lessen van biologiedocent Elena met uitdagende acties ontregelt. Uit protest tegen voorlichting over het gebruik van condooms kleedt hij zich pardoes uit. Elena voelt zich niet gesteund door haar directie en besluit hem met eigen wapens te bestrijden.

The Student is geen psychologisch radicaliseringsdrama, al is het opvallend dat zijn moeder het voor hem opneemt. Venya’s fanatisme is een gegeven. Belangrijk is hoe er op zijn onverdraagzaamheid wordt gereageerd. Hoe er concessies aan hem worden gedaan, hoe gemakkelijk homohaat en antisemitisme weer binnensluipen, hoe weinig de verbijsterde en steeds sarcastischer Elena daar tegenin brengt. Hoe hilariteit plaatsmaakt voor dreiging.

Deels bekrtiseert Serebrennikov hiermee ontwikkelingen in Poetin-Rusland, maar het is niet moeilijk om het ruimer te zien. The Student als grimmige metafoor voor wat er op allerlei plaatsen gebeurt. Ook in Amerika zijn inmiddels scholen waar het scheppingsverhaal als gelijkwaardig aan de evolutietheorie geldt, zoals Elena hier gemaand wordt uit te dragen.