The Salt of the Earth
Fotograaf met een missie
Sociale fotografie als een ‘hit and run’-activiteit vindt de Braziliaanse documentaire fotograaf Sebastião Salgado gruwelijk. In zijn imponerende oeuvre draait het om aandacht en empathie, blijkt uit deze voorbeeldige documentaire.
"Mensen zijn verschrikkelijke beesten. Overal." Zijn reizen in het laatste kwart van de vorige eeuw naar allerlei brandhaarden heeft de in 1944 in een Braziliaans dorpje geboren Sebastião Salgado geen vrolijk wereldbeeld bezorgd.
Hoe kan het ook anders. Salgado fotografeerde in de jaren tachtig de armoede onder indianen en boeren in Zuid-Amerika, de gruwelijke omstandigheden van Braziliaanse arbeiders in goudmijnen en de hongersnood in de Sahel. In de jaren negentig reisde hij door tientallen landen om de migratie van platteland naar stad vast te leggen. Ook fotografeerde hij in de nasleep van de genocide in Rwanda de onvoorstelbare ellende van vluchtelingen in het grensgebied van Rwanda en Congo. Van de twee miljoen vluchtelingen stierven er tweehonderdvijftigduizend van honger, ziekte en uitputting.
Na deze afdaling in de hel brak er iets in Salgado. "Hoe vaak heb ik mijn toestel niet neergelegd om te huilen?", vraagt hij zichzelf in de documentaire die zijn zoon Juliano samen met Wim Wenders over hem heeft gemaakt. Het levert een fascinerend beeld op van een man die in 1969 na zijn studie economie de Braziliaanse dictatuur ontvluchtte en zich met zijn vrouw in Parijs vestigde. Hij werkte voor de Wereldbank in Afrika, maar merkte dat fotograferen hem beter beviel dan economische maatregelen verzinnen. Vanaf 1973 vestigde hij zich als professioneel documentairefotograaf.
Typerend voor Salgado’s benadering was dat hij zich eerst lang – soms jaren – onderdompelde in gemeenschappen voordat hij zijn fototoestel pakte. "Hij werd gedreven door empathie voor het menselijke lot", zegt Wim Wenders als voiceover in de film. Wie Salgado’s werk ziet, begrijpt wat Wenders bedoelt. De mensen op zijn foto’s zijn geen objecten, maar mensen zoals wij. Zijn portretten zijn gericht op contact. Salgado wilde "dat je in een fractie van een seconde iets begrijpt van iemand".
Dat zijn foto’s vaak aan klassieke filmstills doen denken, komt door de zorgvuldige compositie. Dat Wenders Salgado over specifieke foto’s laat praten, pakt uitstekend uit, want de fotograaf heeft een groot reflecterend vermogen. Nadat Salgado na de Rwandese gruwelen het niet meer aankon nog langer menselijke ellende te fotograferen, ontwikkelde hij zich tot natuurfotograaf. Rond het oude familielandgoed in Brazilië heeft hij honderden hectares bos laten aanplanten. Zijn nieuwe missie is het redden van het milieu: "De vernietiging van de aarde is niet onvermijdelijk." Aan Salgado zal het niet liggen.
