THE PORTRAIT OF A LADY

Tranen in de ooghoeken

  • Datum 07-01-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films THE PORTRAIT OF A LADY
  • Regie
    Jane Campion
    Te zien vanaf
    01-01-1996
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Het lijvige ‘portret van een dame’ van de Amerikaanse schrijver Henry James is beroemd zonder nog veel gelezen te worden. Regisseur Jane Campion heeft het weerbarstige 19e eeuwse verhaal naar haar hand en haar tijd gezet. Opnieuw presenteert Campion een weelderig kostuumdrama met een moderne ziel.

"…Het beste deel van een kus is het moment vlak voor de lippen elkaar raken…" horen we een meisjesstem zeggen bij het begin van de film. Het beeld is nog zwart. Een andere stem vervolgt: "Uiteindelijk zal ik de meest heldere en loyale spiegel vinden […] die wanneer ik liefde geef, deze naar me terug zal stralen." Vervolgens horen we melancholieke, trage maar ook spannende muziek en zien we een zwart-wit opname van een groep meisjes, rond de twintig, die loom verspreid in het gras liggen.
Het beeld wordt gevolgd door verschillende close-ups van jonge vrouwen die staand, zittend of liggend, alleen of met zijn tweeën, lachend of ernstig, maar in ieder geval zonder schroom, direct in de camera kijken. Soms bewegen zij daarbij hun lichamen zachtjes, als in slow-motion. Uiteindelijk blijft de camera zweven boven een meisjeshand waarop met zwarte inkt de titel van de film wordt geschreven: The portrait of a lady. De camera volgt de beweging van het schrijven en in close-up (en in kleur) verschijnt het gezicht van opnieuw een jonge vrouw. Het is een mooi jongensachtig gezicht, dat echter bleek en gespannen staat. Haar ooghoeken vullen zich met tranen. Het verhaal kan beginnen.

Hooggestemde verlangen
Deze hypnotiserende eerste beelden van Jane Campions nieuwste film lijken een ode te brengen aan de jaren zeventig, de periode waarin Campion zelf twintig was. De zwart-witte close-ups, de trage slow-motion achtige bewegingen, de hippie-achtige kledingstijl en de openhartige teksten lijken eerder de opmaat voor een documentaire uit dat tijdperk dan een 19e eeuws kostuumdrama. Aan de andere kant geven de ondefinieerbare, spannende muziek en zeker de onbeschroomd directe blikken, juist een tijdloze dimensie aan het geheel. De woorden en de blikken van de meisjes roepen de ongerichte maar hooggestemde verlangens op die horen bij de adolescentie.
Het is een schitterend poëtisch en treffend begin, zoals we dat ook van Campions eerdere films gewend zijn. Denk maar aan de beginbeelden van An angel at my table, waarin met felle kleuren, het kinderwijsje op de achtergrond en een versnipperde montage, de gefragmenteerde herinnering aan de vroege kindertijd perfect wordt vormgegeven. Wanneer in het begin van The portrait of a lady de close-up van hoofdpersoon Isabel Archer (Nicole Kidman) uiteindelijk in beeld verschijnt, en het verhaal begint, zijn we al op de hoogte van haar gevoelens en is de link met het heden reeds gelegd.

Eigen weg
Met het portret van Isabel Archer voegt Campion een vierde vrouwenportret toe aan haar reeks van karaktertekeningen van vrouwen die in meer of mindere mate niet passen in het hen opgelegde keurslijf en proberen een eigen weg te vinden. Net als Ada in The piano is Isabel een door mannen bewonderde vrouw maar anders dan Ada staat zij (nog) niet op zichzelf. "Ik wil eerst een algemene impressie van het leven opdoen voor me aan een man te binden", stelt ze aan het begin van de film, ogenschijnlijk vastbesloten.
Tegelijkertijd heeft ze intense seksuele verlangens die haar verwarren en het haar lastig maken bij het afhouden van haar aanbidders. Dankzij de manipulaties van een mysterieuze oudere vriendin (Barbara Hershey) komt de gefortuneerde Isabel in contact met de Amerikaanse kunstschilder/charlatan Mr. Osmond (John Malkovich). Zij kan zijn directe sensuele verleiding niet weerstaan en trouwt met hem ondanks de waarschuwingen van de anderen. Door deze ‘fout’ verandert Isabel van onbevreesde en gepassioneerde adolescent in een angstige en ongelukkige vrouw die telkens weer vergeefs probeert haar kille echtgenoot te behagen.

Realistische details
Meer nog dan in haar vorige kostuumdrama The piano toont Campion ons in The portrait of a lady een wereld van mooie plaatjes. Maar net als in The piano is deze wereld rijk aan subtiele realistische details die een eigentijdse en levende spanning brengen in het beeld. Bijvoorbeeld in het begin van de film, wanneer een verwarde Isabel na een eerste huwelijksaanzoek door de Engelse tuin terugloopt naar huis. Nicole Kidmans snelle, hoekige en jongensachtige bewegingen in de zwarte lange 19e eeuwse jurk ontdoen dit beeld van een te plaatjesachtige Jane Austen-romantiek. Of zoals in de weelderige balscène halverwege de film, waar temidden van de prachtige baljurken en walsende camerabewegingen te strak ingesnoerde vrouwen aan de lopende band flauwvallen en worden weggedragen.
De enige tekortkoming van de film ligt dan ook niet in Campions rijke en creatieve beeldtaal, maar in het feit dat zij de opbouw van de oorspronkelijke roman iets te trouw heeft gevolgd. Iedereen om haar heen, wij als toeschouwers eveneens, ziet meer dan Isabel zelf ziet. Zo zijn we op de hoogte van Osmonds manipulaties lang voordat Isabel dat zelf is en dat maakt haar fascinatie voor hem moeilijk te volgen. Dit procédé roept in de roman voornamelijk spanning op, maar in de film maakt het Isabel tot een tragische en ook wat ondoorgrondelijke hoofdpersoon. Een hoofdpersoon die in dit opzicht toch meer op afstand en in de negentiende eeuw blijft dan haar regisseur zou wensen.

Jann Ruyters