THE LEGEND OF BAGGER VANCE

In het quasi-spirituele The legend of Bagger Vance van Robert Redford moet een door oorlogstrauma’s geplaagde golfer een belangrijke wedstrijd spelen. Hij wordt bijgestaan door de mysterieuze caddy Bagger Vance, die hem helpt bij het hervinden van zijn greep op het golfspel en daarmee ook op het leven.

Spike Lee heeft zich weer eens flink opgewonden. De zwarte regisseur, die de laatste jaren liever zijn pijlen afvuurt op collegafilmers dan zijn sociale kritiek te vervatten in aansprekende films, was boos omdat in The legend of Bagger Vance wordt gesuggereerd dat een gekleurde man in het Amerikaanse Zuiden van de jaren twintig zomaar ongehinderd door racistische vooroordelen op een golfbaan zou kunnen rondlopen. De tegenwerpingen van de filmmakers dat het hier gaat om een mystieke weergave van het Zuiden en dat de door Will Smith gespeelde caddy Bagger Vance dus moet worden gezien als mystieke figuur, maakten het er voor Lee alleen maar erger op. De regisseur klaagt al jaren dat zwarten in Hollywood kennelijk wel goed genoeg worden gevonden om op te draven als spirituele wezens, zoals in The green mile, maar niet om mensen van vlees en bloed te spelen.
Verrassender dan de kritiek van Lee was de bezorgdheid die werd geuit door de Amerikaanse hindoegemeenschap. De hindoes wijzen erop dat de naam van de door Matt Damon vertolkte golfer Junuh is afgeleid van Arjunah. Dit is een van de hoofdpersoon uit het heilige boek Bhagavadgita, waarin hij door Krishna wordt onderwezen in de juiste weg door het leven. De hindoes nemen vooral aanstoot aan Will Smiths profane verbeelding van Bagger Vance, wiens naam een verbastering zou zijn van Bhagavad, het hindoewoord dat gebruikt wordt om het goddelijke aan te duiden.

Swiebertje
Op basis van het voorafgaande zou je bijna gaan denken dat The legend of Bagger Vance wel een heel controversiële film moet zijn, maar niets is minder waar. In navolging van de new-agerige roman van Steven Pressfield zette Robert Redford Arjunah’s zoektocht naar de hindoeïstische heilsweg om in een vrijblijvend doorkabbelende sportparabel. Hoofdpersoon Rannulph Junuh wordt daarin neergezet als een sporter die ooit voorbestemd was om de beste Amerikaanse golfspeler aller tijden te worden. De Eerste Wereldoorlog kwam er echter tussen en Junuh keerde als een gebroken man terug uit de loopgraven.
Vele jaren later — Amerika is inmiddels in de wurggreep geraakt van de Grote Depressie — heeft Savannah hem weer nodig om een golfwedstrijd te spelen. Zijn voormalige grote liefde, een door Charlize Theron met weinig overtuigingskracht gespeelde southern belle, heeft in die economisch weinig florissante periode een golfbaan geopend waarop ze een prestigieuze golfmatch organiseert. Junuhs deelname zou niet alleen goed zijn voor de publiciteit voor haar luxe sportoord, zo betoogt de eigenzinnige zakenvrouw, maar vooral ook voor het moreel van de geplaagde bevolking van Savannah.
Junuh ziet het aanvankelijk helemaal niet zitten, maar de letterlijk uit het niets opdoemende Bagger Vance haalt hem over om aan het toernooi mee te doen, waarbij hij zichzelf voor een minimale beloning aan Junuh verhuurt als caddy. Gaandeweg ontpopt deze vriendelijke en alsmaar mysterieus glimlachende figuur, die er bijloopt als een zwarte incarnatie van Swiebertje, zich echter als een wijze leermeester, die de uit zijn balans gebrachte golfer bijstaat bij het bestrijden van zijn demonen.

Tegeltjeswijsheden
De golfsport wordt met aandacht voor detail en respect voor tradities in beeld gebracht, terwijl cameraveteraan Michael Ballhaus met virtuoze camerabewegingen en in kraakhelder licht badende opnames de sport van een bovenwereldlijk tintje voorziet. Het fraaie uiterlijk van de film neemt echter niet weg dat het golfspel dient als een wel heel erg gemakzuchtige metafoor voor het leven, wat zich onder meer uit in door Bagger Vance uitgesproken tegeltjeswijsheden als "A man’s grip on his club is like his grip on life" en "golf is a game that can’t be won, only played." Voortdurend beuzelt Bagger over het vinden van Junuhs ‘authentic swing’, waarmee wordt gedoeld op een hogere staat van bewustzijn die nog het meest doet denken aan The Force in Star Wars — alleen pakt het spirituele geleuter bij George Lucas een stuk amusanter uit.
The legend of Bagger Vance werpt vooral de vraag op wat nou eigenlijk de ‘authentic swing’ is van Robert Redford. Als oprichter van het Sundance Institute liet hij zich de afgelopen twintig jaar gelden als een belangrijke pleitbezorger van de Amerikaanse independent cinema. Zodra Redford zelf achter de camera kruipt, zoals bij The horse whisperer, laat hij zich echter leiden door de afgekloven wetmatigheden van Hollywood-op-zijn-ergst. In dit geval resulteerde dat in een film waarin de gewenste kijkersreactie van begin tot eind is voorgekookt, of het nou gaat over het platitude-rijke scenario, de tergend oppervlakkige acteursregie of de obligaat aanzwellende filmmuziek van de in sentimentele snotterromantiek grossierende Rachel Portman.

Fritz de Jong