THE LAST STATION

Regisseur Michael Hoffman verkiest in zijn biopic the last station, over het laatste levensjaar van Leo Tolstoj, suffige liefdesverhalen boven intellect of diepgang.

Laat één ding duidelijk zijn: the last station gaat niet over de schrijver Leo Tolstoj. De film behandelt weliswaar Tolstojs laatste dagen, maar dat is lang nadat hij zijn grote meesterwerken heeft voltooid. Het ‘non-didactisch schrijven’ heeft hij dan allang opgegeven; zijn geschriften richten zich nu tegen het Russische staatsapparaat en zijn voor de verheffing van mensheid. In de krappe twee uur van de film zien we Tolstoj (Christopher Plummer) dan ook geen letter op papier zetten. In plaats daarvan draait regisseur/scenarist Michael Hoffman in zijn brave film cirkeltjes rond ‘de mens Tolstoj’, die echter ondanks de sterke aanwezigheid van Plummer de grote afwezige van de film blijft.
In plaats daarvan worden we het leven van Tolstoj binnengeleid via zijn jonge volgeling Valentin Bulgakov (James McAvoy), die als secretaris voor de schrijver aan de slag gaat en al snel zijn onthoudingsbelofte vergeet als hij de vrijgevochten Masha ontmoet. Al snel tekent zich het centrale conflict van de film af: Tolstojs rechterhand Vladimir Chertkov (Paul Giamatti, met satanssik duidelijk de slechterik van de film) wil dat de schrijver de rechten van zijn werken schenkt aan het Russische volk, terwijl Tolstojs echtgenote en muze Sofia (Helen Mirren) vecht om het in de familie te houden. Zij was toch immers Tolstojs levensgezel, de vrouw die hem dertien kinderen schonk en die als zijn secretaresse het magnum opus Oorlog en vrede maar liefst zes keer voor hem uitschreef?

Meekrabbelen
Bulgakov krijgt van Chertkov opdracht om de uitspraken van Sofia nauwlettend te documenteren. Op haar beurt vraagt Sofia hem om haar op de hoogte te houden van eventuele wijzigingen in Tolstojs testament. Bulgakov is lang niet de enige die het reilen en zeilen in huize Tolstoj documenteert: vrijwel iedereen houdt een dagboek bij, van dochter Sasha tot lijfarts Dushan. Bij iedere verbeten discussie en elke schreeuwruzie tussen Tolstoj en zijn vrouw hoor je vijf mensen driftig meekrabbelen — als de sturende muziek op de geluidsband tenminste even stil ligt.
Die dagboeken zijn grotendeels echt, en waren de bronnen waaruit schrijver Jay Parini zijn gelijknamige boek opbouwde. Hoffman weet in zijn bewerking echter geen raad met de veelheid aan visies. Terwijl Tolstoj in boekvorm in een scherper licht werd gezet, mist de film een centrum. Tolstoj zelf is daarvoor te afwezig, Sofia te gemaakt hysterisch, Bulgakov als karakter te vlak en onuitgewerkt.
Voor de deur van Tolstojs villa staat intussen permanent een batterij persmuskieten met notitieblokken en filmcamera’s geposteerd. Tolstoj en Sofia als de Brangelina van de jaren tien — het is niet het enige interessante lijntje dat Hoffman grotendeels terzijde schuift, om zich op de twee suffige liefdesverhalen (Tolstoj en Sofia, Valentin en Masha) te kunnen richten.

Joost Broeren