THE LAST DAYS

Oog in oog met de kamparts

  • Datum 06-12-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films THE LAST DAYS
  • Regie
    James Moll
    Te zien vanaf
    01-01-1999
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Met het geld van Schindler’s list heeft Steven Spielberg de Survivors of the Shoah Foundation opgericht, een multimediaal archief met de ervaringen van ruim 50.000 holocaust-slachtoffers. Uit dit initiatief ontstond de documentaire The last days, waarin vijf Hongaarse joden hun persoonlijke verhaal over de holocaust vertellen.

Als The last days ruim een uur aan de gang is, staat geïnterviewde Renée Firestone oog in oog met de kamparts die verantwoordelijk is voor de medische experimenten die op haar zus zijn uitgevoerd. Tijdens dat gesprek hoopt ze iets meer te weten te komen over de doodsoorzaak van haar zus. Maar de man geeft geen sjoege. Zijn antwoord is ontluisterend laconiek. Het was normaal dat ze na een half jaar overleed. U heeft toch ook in Auschwitz gezeten? U weet hoe het daar aan toe ging, reageert hij minzaam.
Van deze pijnlijke confrontatie laat regisseur James Moll echter heel weinig zien. Voordat je het weet staat Renée Firestone weer in de zon, buiten het huis van de inmiddels hoogbejaarde arts. James Moll had een hele documentaire over die kamparts kunnen maken. Diens optreden blijft echter beperkt tot een handvol citaatjes en die korte ontmoeting met Firestone.
Zo zit The last days vol met losse eindjes. Regisseur James Moll, wiens documentaire vorig jaar met een Oscar bekroond werd, interviewde vijf Hongaarse overlevenden van de holocaust, die na de oorlog allemaal naar Amerika geëmigreerd zijn. Hun persoonlijk relaas werd aangevuld met archiefbeelden en het commentaar van een enkele deskundige, die vertelt dat Hongarije het laatste land was dat door de Duitsers bezet werd. Dat maakte de jodenvervolging nog tragischer. Duitsland ging de oorlog verliezen, en toch wilden ze hoe dan ook de joden uitroeien.
Waarom nu juist deze vijf personen in The last days aan het woord komen, kan Moll maar niet duidelijk maken. Het lijkt erop alsof hij blind vijf mensen geprikt heeft uit het grote project Survivors of the Shoah Foundation van Steven Spielberg, die ook de motor is achter The last days. De keuze voor juist die vijf personen hoort door de film gerechtvaardigd te worden, maar dat gebeurt niet, zodat de documentaire een duidelijke leidraad mist.

Herdenkingsindustrie
De film waaiert dan ook naar alle kanten uit. Zo komt bijvoorbeeld terzijde ter sprake hoe een van de overlevenden hulp kreeg van Raoul Wallenberg, een Zweedse diplomaat die erin slaagde om vele Hongaarse joden met valse paspoorten uit handen van de Duitsers te redden. Deze voetnoot bij de geschiedenis van de holocaust is opmerkelijker dan veel van individuele ervaringen van de overlevenden uit The last days. Natuurlijk kunnen die verhalen niet vaak genoeg verteld worden, en in de Verenigde Staten kan The last days misschien een eye-opener geweest zijn, omdat de jodenvervolging daar nog niet zo uitvoerig gedocumenteerd is. In een land als Nederland, waar rond 4 mei jaarlijks een hele herkenkingsdindustrie op gang komt, is de opzet te vrijblijvend. Desalniettemin staat ieder relaas garant voor een aantal ontroerende, sprekende momenten. Eén overlevende bijvoorbeeld heeft de diamanten van haar moeder in het kamp kunnen behouden, en verwerkte ze na de oorlog in een traanvormige hanger. Het zijn details waar filmmakers van sentimentele oorlogsfilms zeker inspiratie uit kunnen putten, en terecht. Want de gruwelen uit de holocaust komen vooral tot leven door zulke persoonlijke anekdotes.

Pieter Bots