THE LAST DAYS OF SHISHMAREF

Het duurt niet lang meer of het eiland met het dorp Shishmaref wordt weggevaagd van de aardbodem. Jan Louter maakte er de rustige, indrukwekkende documentaire the last days of shishmaref over.

Het dorp Shishmaref in Alaska ligt aan de Chukchi Zee, op een smal eiland dat ’s winters gefixeerd is in het ijs. Hierdoor hebben generaties mensen er kunnen overleven. Doordat het ijs tegenwoordig eerder smelt, de permafrost verdwijnt en de stormen steeds furieuzer worden, grijpen de golven hun kans en eten het eiland langzaam op. Documentairemaker Jan Louter bracht geruime tijd door bij drie Inupiat-families op het eiland, dat al vierduizend jaar een uitvalsbasis voor de jacht is. Over tien jaar, als de erosie het waarschijnlijk heeft gewonnen van de mens, zou dat wel eens afgelopen kunnen zijn en moeten de bewoners verhuizen naar het vasteland van Tin Creek. De kans is groot dat de gemeenschap van 600 mensen dan toch uiteen zal vallen. De angst voor inmenging en aantasting van buitenaf is groot — terecht, gezien de razendsnelle verandering in hun levenswijze waarbij de afgelopen decennia veel kennis verloren is gegaan.
Het dorp zelf is alleen met het vliegtuig te bereiken (de lokale vliegtuigmaatschappij vliegt nog, dus het dorp is nog niet opgedoekt), en bestaat uit Inupiat en een enkele avontuurlijke stedeling die zonder stromend water, riolering en substantieel werk in hun levensonderhoud moeten voorzien. Dat doen ze door op kariboes te jagen en door het ijs te smelten om zoiets simpels als afwaswater te verkrijgen. Dit klinkt exotischer dan het is, Shishmaref ziet eruit zoals zoveel Inuit-dorpen: kleine houten huizen met schroothopen en blaffende poolhonden en één supermarkt waar een T-Bone steak 22 dollar kost. Niemand wil daar weg, want zoals een van de mannen het zegt: je wordt er niet rijk maar wel gelukkig. Maar met de nieuwe generatie die liever voor de constant brandende tv zit dan het ijs opgaat, verdwijnt ook veel kennis over de meteorologie en het villen van een kariboe.

Plastic emmer
Jan Louter vertelt een belangrijk verhaal op een rustige manier die de bewoners goed tot hun recht laat komen en die past bij hun levensstijl. Op een plastic emmer zittend op het ijs, vangen ze hun kostje bij elkaar. De laatste jaren wordt het dorp bezocht door steeds meer journalisten, ook NOVA kwam langs, en Louter valt te prijzen dat hij het niet zo heeft aangepakt als de journalist van het New Yorkse tv-station die tot twee keer toe galmend aankondigde dat hij naar Shishmaref was gereisd, waarbij hij blijkbaar hoopte op luid applaus van zijn kijkers. De bewoners van Shishmaref bekijken de reportage op tv, en horen vooral dat de journalist de naam van het dorp nogal gek uitspreekt. De kalme opgebouwde documentaire van Louter toont pas laat in de film de ingestorte huizen aan de kust, waardoor de beelden een lichte schok teweegbrengen.
Louter neemt de tijd en trekt met een aantal gezinnen op, gaat mee op jacht en zit bij ze aan de keukentafel, waarbij hij meer geïnteresseerd is in hun dagelijkse leven dan in het in stand houden van exotisme. Een voorproefje van het bijbehorende Shishmaref-fotoboek van Dana Lixenberg en de bijbehorende tentoonstelling in het Rotterdamse LP2 is alvast te nemen op de website van het ‘multimediaproject’, lastdaysofshishmaref.nl, waar ook videologs van de bewoners op de zien zijn. Zo komt Shishmaref nog dichterbij.

Mariska Graveland