THE JAMES GANG

Op papier was het een goed idee: een olijke variant op het beproefde genre van de ‘hit and run’-road movie. In The James gang slaat een jonge Schotse ‘mum’ met haar vier kinderen aan het stelen om het hoofd weer boven water te krijgen. Wat een scherp doch humoristisch portret had kunnen zijn van een slordig vrouwenleven, is echter een ergerlijke film geworden die steunt op te veel stiekeme citaten.

Al vaker is het klassieke ‘stoere mannen ver van huis’-genre van de road movie opengesteld voor vrouwen en kinderen. Meestal wel in combinatie met een man. Zo scheepte de road movie-specialist van de jaren zeventig, de Duitse regisseur Wim Wenders, zijn favoriete reiziger (Rüdiger Vogler) met een onbekend, maar leuk klein meisje op in Alice in den Städten (1973) en gaf hij ‘zwerver in de ziel’ Travis (Harry Dean Stanton) in Paris, Texas (1983) een concreet reisdoel in het verlangen hun zoontje met zijn moeder te herenigen. De combinatie man en kind samen op reis doet het eigenlijk extra goed in de road movie. Het kind maakt de man kwetsbaar, en kwetsbaarheid is de juiste motor voor het zelfonderzoek dat basis en uitkomst is van alle road movies. Wat vrouwen betreft ligt het weer net anders. Vrouwen zijn lastig gezelschap, maar een goed doel. In de klassieke road movies komen mannen vrouwen onderweg tegen, als tijdelijke onderbreking van de weg nergens heen, of ze zwerven recht op de romance af en dan is de vrouw meteen het einde van de reis en dus ook van de road movie. Een goed voorbeeld is Roberto Benigni in de ‘ontsnapte gevangenen’ road movie Down by Law (1986) van Jim Jarmusch. Die weet midden in de moerassen van Louisiana nog de Italiaanse van zijn leven op te duikelen om er daar een aangenaam nestje mee op te bouwen ("My friendz, I’m in luv!").

Foeteren
Road movies waarin vrouwen op reis of op de vlucht zijn, zijn er natuurlijk ook, maar minder. Vrouwen gaan in films niet zo vaak nergens naar toe en als ze dat toch doen, dan komt dat ergens door wat weer wel vaak met hun vrouwzijn te maken heeft. Zo is Bernadette James in The James gang van Mike Barker een desperate moeder; anderhalf uur lang is ze hysterisch aan het foeteren, haar oogopslag is permanent paniekerig en ze zeult continu met een baby rond. Schotse Bernie is overbelast, want ze heeft teveel kinderen van de verkeerde man, en dat de eersteling wel van de goede is, heeft ze hem om onduidelijke redenen nooit verteld. Uit frustratie en geldnood jat ‘mum’ kettingen bij een juwelier en dwingt ze haar tegenstribbelende lapzwanserige echtgenoot de auto ‘on the run’ te besturen. Hoewel deze bepaald niet onopvallende (wild krulhaar en vier kinderen) Schotse Ma Dalton meteen al door een camera wordt geregistreerd, en hun foto de volgende dag de tabloids overdekt, gaat het toch nog een tijd best goed met de nieuwe business. Totdat een bankoverval iets te hoog gegrepen blijkt, en de akelig fanatieke maar ook invoelende politie-inspecteur (ook moeder) op wonderbaarlijke wijze ineens wel weet waar ze zijn, na dat heel lang steeds maar niet te weten.

Slachtoffer
Wat is er nu zo ergerlijk aan The James gang? De film is allereerst overduidelijk schatplichtig aan illustere vrouwelijke road movie-voorgangers als Thelma and Louise (1992) en (mijn favoriete ‘hit and run’-road movie) Steven Spielbergs bioscoopfilmdebuut The Sugarland Express (1973). Tal van elementen neemt The James gang van deze beide films over: de schutterige, amateuristische ‘outlaws’, de invoelende politie-inspecteur, de excessieve mediabelangstelling, en het ’typisch vrouwelijk’ verheugen in deze visuele aandacht. Alleen tegen de belangrijkste regel wordt gezondigd, want de personages zijn niet innemend, sterker nog, hoofdpersoon Bernie is zelfs behoorlijk irritant. Dat ligt niet zozeer aan haar voortdurende hysterie, zowel Goldie Hawn in The Sugarland Express en Geena Davis in Thelma and Louise kunnen bij tijd en wijle aardig over de rooie schieten.
Het ligt vooral aan het gebrek aan ironie en distantie ten aanzien van deze uitbarstingen. Af en toe maakt het oudste zoontje in The James gang wat relativerende grapjes, maar uiteindelijk zijn Bernie en haar kinderen volgens de film een slachtoffer van politiek, samenleving en echtgenoot, terwijl je als toeschouwer deze vrouw toch vooral als een slachtoffer van zichzelf gaat zien. Mens, doe eens rustig, denk je al na vijf minuten. Wat is er nou eigenlijk loos? Dat de acteurs Schots en goed genoeg zijn, dat de attractieve John Hannah is ingehuurd voor de rol van nietsnutterige echtgenoot en Toni Colette (Muriel’s wedding) voor de rol van politie-inspecteur, het mag allemaal niet baten als de humor niet werkt en fijnzinnigheid ontbreekt. Het vermakelijkste aan The James gang is dat het oudste zoontje gespeeld wordt door een tweeling. Zoek de verschillen; je vindt ze niet.

Jann Ruyters