De zin en onzin van DOGMA 95

Een manifest is pas een manifest als het ook felle reacties uitlokt. Vier Denen, waaronder Lars von Trier en Thomas Vinterberg, schrijven in hun pamflet tien strikte regels voor. Maar hoe provocatief is hun DOGMA 95, waarin ze een extreme mate van soberheid en waarachtigheid prediken als wapen tegen het uiterlijk vertoon van de hedendaagse film? De eerste reacties van regisseurs Robert Jan Westdijk, Eddy Terstall en Peter Delpeut: "Lariekoek", "In een dronken bui verzonnen", "Borrelpraat". De zin en onzin van DOGMA 95.

"We hebben de bescheiden aspiratie om een stroming te creëren. We hebben een steen in het water gegooid, en we zijn benieuwd wat er gaat gebeuren als de golven zich verspreiden." Aldus Thomas Vinterberg op het filmfestival in Cannes, waar zijn tragikomedie Festen, misschien wel de beste film van het festival, werd vertoond.

De eerste film uit de DOGMA-stal die in Nederland te zien zal zijn, is The Idiots van Lars von Trier. Deze meester-mystificator gooit met zijn film onmiddellijk weer roet in het eten, want wat te denken van een film waarin een hechte groep mensen de straat op gaat om de gek te spelen? Eenmaal thuis lachen ze in hun vuistje: we hebben ze weer te grazen genomen. De verleiding is groot om een parallel te trekken met de leden van de DOGMA-groep en deze schijn-idioten. De vier regisseurs prediken waarheid, puurheid en ingetogenheid, maar het beste bewijs dat de werkelijkheid niet gevangen kan worden, en zeker niet in beelden, vormen deze DOGMA-films zelf. Want uit beide films blijkt dat de ware toestand van de mens ambivalent is: het zijn idioten, volgelingen en manipulatoren ineen. Ook de film ontroert, wekt afschuw en ontlokt ‘verboden’ gegrinnik tegelijkertijd. Geestelijk gehandicapten worden voor gek gezet, maar vooral de mensen die op hen reageren – "Als er een documentaire over ze op tv is, kijk ik altijd", liegt een vrouw die aan de horde gekken om haar heen wil ontsnappen.

Vinterberg: "DOGMA staat voor het in ere herstellen van de waarheid. Zoals deze familie de waarheid onder tafel schuift, zo gedraagt mijn land Denemarken zich eigenlijk ook. Als er iets ergs gebeurt, roept men: ‘Laten we koffie drinken.’ Verder is DOGMA tegen filmconventies. Kunstmatig licht, make-up, noem maar op, vormen een laag tussen de acteur en het publiek. DOGMA ontkleedt de film, om tot de kern te komen."

De films van Peter Delpeut staan lijnrecht tegenover de DOGMA-stijl. Lyrisch nitraat was een eigenzinnige collage van nitraatfilms, en Felice… Felice… werd geheel in een studio opgenomen tussen decors, zodat het lijkt alsof de film zich in Japan afspeelt. Delpeut over het streven naar waarachtigheid: "Toen ik een studie deed over Bresson, in mijn ogen de meest zuivere cineast, kwam ik erachter dat hij talloze trucjes en technische rompslomp gebruikte om tot een integer resultaat te komen. Wat een perfect realistisch geluid leek, bleek te zijn opgebouwd uit meerdere geluidslagen. Die ontdekking werkte voor mij erg bevrijdend. In Felice… Felice… maak ik gebruik van een onwaarachtige omgeving, omdat ik vind dat de serene emoties in dat bordkarton beter tot hun recht komen dan in een quasi-realistische omgeving."

"DOGMA beweert dat je met het gebruik van een ‘handheld’ camera dichter bij iets waarachtigs zou kunnen komen. Ze protesteren tegen de filmconventies, maar staan er niet bij stil dat die quasi-authentieke camerabewegingen ook al een conventie zijn geworden. Ik vind het niet vruchtbaar om te strijden tegen conventies, want het is naïef om te denken dat je je ervan kunt afwenden. Ik speel er liever mee."

"Het is ook onzin te denken dat de kleurenfilm realistischer is. Dat is typisch zo’n conventie die verbonden is aan een bepaalde tijd. Toen de kleurenfilm net opkwam, stuitte dat op veel weerstand, omdat men toen vond dat zwart-wit veel echter was. Kleur was sprookjesachtig. Nu zijn we gewend aan kleur, en redeneert men andersom. De DOGMA-leden getuigen sowieso niet erg van historisch inzicht. Zo ageren ze tegen de ‘nouvelle vague’, tegen het begrip ‘auteur’, maar ze vergeten dat juist zij vele conventies hebben afgebroken. Maar ik begrijp hun angst voor de technologie wel. De kans is groot dat je wordt overwoekerd door de technologische mogelijkheden, maar als je jezelf discipline oplegt, val je niet ten prooi aan de speelgoedapparatuur. Je kunt daarin slagen, want er zijn tenslotte heel mooie films met technische snufjes gemaakt", aldus Delpeut.

Purisme
Robert Jan Westdijk (Zusje, Siberia) stoeit graag met de vorm, maar onder bepaalde voorwaarden: "Ik heb net als DOGMA genoeg van al die formulefilms, waarbij het hoogste doel is om nep-dinosaurussen geloofwaardig over te laten komen. Je neemt dan iets ongeloofwaardigs als basis om geloofwaardigheid mee te creëren. Het goede aan DOGMA is dat het script en de karakterontwikkeling belangrijker zijn dan uiterlijk vertoon. Regel 3 spreekt me ook aan: je wordt altijd beïnvloed door de plek waar je draait. Je moet kaders om acteurs plaatsen, niet de acteurs in een kader plaatsen. Maar je moet wel kunnen spelen en stoeien met de vorm. De DOGMA-regisseurs maken nu anti-formulefilms die op hun beurt ook weer formulefilms zijn. En wat dat ver doorgevoerde realisme betreft: de grap van film is juist dat je allerlei trucjes kan uithalen."

Eddy Terstall (Hufters & hofdames, Babylon): "Ik snap wel dat ze tegen de troep uit Hollywood zijn, de ‘oog om oog, tand om tand’-films. Zelf manipuleer ik graag, met komedies móet je wel. De timing is belangrijk, je moet de mensen sturen. Mijn idee van purisme is dat ik maak wat ik zelf zou willen zien, onderwerpen zoek die ik zelf leuk vind. Daarbij heb ik geen dubbele motieven, en wil ik geen formulefilm naäpen. De realiteit kun je nooit in beelden vangen. De mens heeft twee ogen, de lens heeft er maar één, en kijkt dus tweedimensionaal. Film is een technisch, chemisch proces, dat de werkelijkheid altijd op één bepaalde manier laat zien. Er zijn natuurlijk filmmakers die vrij dicht in de buurt komen. Maar belangrijker vind ik om de poëzie in de realiteit te herkennen, om de realiteit van zijn poëtische kant te laten zien. Ik ben ook niet tegen conventies. Conventies zijn een communicatiemiddel, die je gebruikt op momenten dat het je goed uitkomt."

Beperkingen
Voor Vinterberg is DOGMA vooral een persoonlijke steun in de rug: "Het DOGMA-principe draait om het beperken van de mogelijkheden. Ik ben zelf nogal in de war, en heb problemen om me te concentreren op één ding. Ik hou dan ook erg van schema’s, kalenders. DOGMA helpt me enorm, want het ruimt de rotzooi in mijn hoofd op. Totale vrijheid heb ik altijd als verwoestend voor de inspiratie ondervonden."

Delpeut onderschrijft de voordelen van beperkingen: "Ik weet al vanaf mijn eerste films dat het echt helpt om grenzen te stellen. Als je uit miljoenen mogelijkheden kunt kiezen, biedt het houvast om jezelf persoonlijke regels en beperkingen op te leggen."

Eddy Terstall heeft daar door zijn ervaring met karige middelen in zijn low-budgetfilms affiniteit mee. "Er zijn twee soorten beperkingen: die waarin je je doelen bijstelt naar wat mogelijk is, en die waarin de beperking een bewuste stilistische overweging is. Over mijn films zei men dat ze goed waren omdát het low budget was. Maar dat is onzin. Belangrijker is dat ze niet door de molen van de omroepen zijn gegaan, minder inmenging van buitenaf hebben gehad, en zonder compromis zijn gemaakt. Hierdoor draagt zo’n film een eigen signatuur."

Robert Jan Westdijk: "Het spreekt me wel aan om een documentaire film die toch iets fictiefs heeft te maken, zonder ‘fake’ te worden. En je kunt niet anders dan van beperking je kracht maken. Door dat te accepteren, slaag je erin een goede film te maken. Maar bij DOGMA moeten al die films er hetzelfde uitzien: discipline, uniformiteit, tegen de decadente cinema. Waanzin, je moet maken wat je zelf de moeite waard vindt. En hun eis dat vanaf nu alles vanuit de hand gefilmd moet worden, is net zo rigide als de denkwijze van de Hollywoodbazen."

Kloof
Uit het manifest spreekt de wens het schisma tussen amusementsfilms en kunstzinnige film te vergroten. DOGMA is tegen het denkbeeld dat film illusie is. Delpeut: "Dan zitten ze toch echt in de verkeerde ‘business’. Het is onproductief om die kloof groter te maken. Hollywood is zo veelzijdig, je hebt goede en slechte actiefilms. Toen ik enige tijd geleden nog redacteur was van het filmblad Skrien, bekenden we tegen elkaar dat we de films van Clint Eastwood toch wel erg mooi vonden. Ook zijn films naderen de waarachtigheid, en hebben veel te bieden, net als films van Chantal Akerman dat hebben. Dat werd toentertijd slecht begrepen door sommige collega’s. Maar die grenzen bestaan voor mij gewoonweg niet."

Terstall: "Ik ben het met DOGMA eens dat er een wapen moet worden gevonden tegen de commerciële film. Er moet een formule worden bedacht tegen de formulefilm, zodat de kijker opgevoed wordt met en gewend raakt aan eigenzinnige films. De Nederlandse film wordt nu uit de zalen verdrongen."

Westdijk: "Die stelligheid van DOGMA, ik dacht dat we daar nu weleens van af waren. Ach, het lijkt me allemaal aandachttrekkerij buiten de film om. Het zou me niets verbazen als die regisseurs zich de volgende keer van andere theorieën zullen bedienen."

En inderdaad, Lars von Trier zal met zijn volgende film, de musical Taps, zwaar zondigen tegen regel 8.

Het manifest

DOGMA 95 is een reddingsactie!

De ‘nouvelle vague’ bleek een rimpeling in het water, die aanspoelde en veranderde in drek. (…) Voor DOGMA 95 is cinema niet individueel! (…) Discipline is het antwoord… we moeten onze films uniform maken, omdat de individuele film per definitie decadent is. (…) Voorspelbaarheid (dramaturgie) is het gouden kalf geworden waar we omheen dansen. Het is te moeilijk geworden om de plot van de film te laten rechtvaardigen door het innerlijk leven van een personage. Nog nooit eerder kreeg de oppervlakkige actie en de oppervlakkige film zo veel lof. Het resultaat is schraalheid. Een illusie van pathos en een illusie van liefde. Voor DOGMA 95 is de film geen illusie!

Vandaag de dag raast er een technologische storm met het resultaat dat uiterlijk vertoon tot goddelijke proporties is uitgegroeid. Door nieuwe technologie te gebruiken en door zich over te geven aan de dodelijke omhelzing van de sensatie kan iedereen op elk moment het laatste greintje waarheid wegspoelen.

De eed van zuiverheid

Ik zweer me te onderwerpen aan de volgende regels, opgetekend en aangenomen door DOGMA 95:

1. Het draaien moet op locatie gebeuren. Rekwisieten en decors mogen niet worden toegevoegd (als een bepaald rekwisiet noodzakelijk is voor het verhaal, dan moet een locatie worden gekozen waar dit rekwisiet gevonden kan worden).

\

2. Het geluid mag nooit los van de beelden worden geproduceerd of vice versa. (Muziek mag niet worden gebruikt tenzij het gespeeld wordt daar waar de scène wordt gedraaid).
3. De camera moet in de hand worden gehouden. Elke beweging of onbeweeglijkheid die met de camera in de hand kan worden bereikt is geoorloofd. (De film mag niet plaatsvinden op de plek waar de camera zich bevindt; het draaien moet zich afspelen daar waar de film zich afspeelt).
4. De film moet in kleur zijn. Speciale belichting wordt niet geaccepteerd.
5. Optische effecten en filters zijn verboden.
6. De film mag geen oppervlakkige actie bevatten. (Moorden, wapens, etc. mogen niet voorkomen).
7. Vervreemding door de film in een andere tijd en op een andere plaats te laten afspelen is verboden (Dat wil zeggen dat de film zich hier en nu afspeelt).
8. Genrefilms worden niet geaccepteerd.
9. Het filmformaat moet Academy 35mm [Normaal Beeld] zijn.
10. De regisseur mag geen credit krijgen.

Voorts zweer ik als regisseur om mij te onthouden van persoonlijke smaak! Ik ben niet langer een kunstenaar. Ik zweer om ervan af te zien een ‘werk’ te creëren, omdat ik het moment belangrijker beschouw dan het geheel. Mijn ultieme doel is om de waarheid uit mijn personages en de omgeving af te dwingen. Ik zweer dit te doen met alle beschikbare middelen en ten koste van welke goede smaak en welke esthetische overwegingen dan ook.

Aldus leg ik mijn EED VAN ZUIVERHEID af.

Kopenhagen, maandag 13 maart 1995
Namens DOGMA 95

Lars von Trier
Thomas Vinterberg