THE HUMAN STAIN

Tragedie onder een laagje make-up

  • Datum 30-11-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films THE HUMAN STAIN
  • Regie
    Robert Benton
    Te zien vanaf
    01-01-2003
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

Anthony Hopkins als ‘an ex-coloured man’

Robert Benton waagde zich aan Philip Roths controversiële roman ‘The human stain’, over een man wiens leven gebaseerd is op een leugen. De verfilming blijft aan het huidoppervlak steken.

De blanke fascinatie met de zwarte huid is een eeuwenoude. En imitatie kon niet uitblijven. Jazz-zanger Al Jolson introduceerde in de jaren twintig van de vorige eeuw blackfacing, een karikaturen-act met schoensmeer op het gezicht. In Bamboozled (2000) van Spike Lee wordt dit fenomeen nog eens expliciet aangehaald. En eigenlijk kan 8 Mile met rapper Eminem ook worden gezien als een variatie op het thema.
Het omgekeerde, imitatie van blanken door zwarten, is een stuk minder gangbaar. Waarschijnlijk omdat het niet is ingegeven door fascinatie maar door een behoefte aan assimilatie, aangedreven door een minderwaardigheidscomplex. James Weldon Johnson beschreef het proces in 1912 al in ‘The autobiography of an ex-colored man’, waarin de hoofdpersoon zijn familie en identiteit opgeeft om voor blank door te kunnen gaan. De premisse van Philip Roths roman ‘The human stain’ is ruwweg dezelfde. Professor klassieke talen Coleman Silk groeide op in een tijd waarin het etiket ‘joods’ meer deuren opende dan ‘neger’. Uitgerekend deze man raakt vlak voor zijn pensioen verwikkeld in een politiek correcte heksenjacht waarin hij beschuldigd wordt van racisme. Het is een outsider, in de vorm van een ongeschoolde schoonmaakster, aan wie hij uiteindelijk het geheim van zijn afkomst kan vertellen.

Psychopatisch
‘The human stain’ is een van Philip Roths beste boeken. Het is een meeslepende vertelling die stikt van de politieke en actuele terzijdes. Dat lijkt in eerste instantie zeer filmisch. Maar regisseur Robert Benton (Kramer vs Kramer) heeft zich toch verslikt in het literaire gehalte van dit verhaal. Het op de achtergrond spelende Lewinsky-schandaal drijft in flarden uit radio’s en tv’s maar nergens wordt de link duidelijk met Coleman Silk. Ook met het feit dat het verhaal verteld wordt door Nathan Zuckerman — de oversekste joodse anti-held uit een eerdere trilogie van Roths hand — wordt niks gedaan. Terwijl dat toch de joods-zwarte spanning aanscherpt waar The human stain van doortrokken is.
Maar erger is dat Benton er niet in slaagt Silks tragedie, zijn verlies van identiteit, goed over het voetlicht te brengen. Bij de première in Venetië kreeg de regisseur het verwijt dat hij geen gekleurde man had gecast voor de hoofdrol. Dat argument is zwak want juist door Coleman Silk, zwarte die voor blank doorgaat, te laten spelen door een blanke acteur die met een laagje make-up zwart speelt, had Benton een mooie extra laag kunnen toevoegen. Helaas voldoet Anthony Hopkins niet in deze rol. Ook de nog veel beter vermomde Nicole Kidman als schoonmaakster Faunia Farely en Ed Harris als haar psychopathische ex-man, zijn niet op hun plaats. Ze doorleven het verhaal niet, ze acteren het en dat is te zien.
Alleen de jeugdige Wentworth Miller, die de jonge Coleman Silk speelt, overtuigt. De dilemma’s zijn van zijn gezicht af te lezen, de pijn van zijn keuze maakt hij invoelbaar. En wellicht helpt het dat hij niet beroemd is zoals de rest van de cast. Juist in een dergelijk verhaal, waarin identiteit een centrale rol speelt, moet een karakter totaal zijn en niet overschaduwd worden door eerdere rollen. Nu blijft het een travestie.

Edo Dijksterhuis