THE GAMBLER

Een Hongaarse regisseur, Engelse hoofdrolspelers, Nederlandse producenten en een scenario dat is gebaseerd op leven en werk van de Russische schrijver Dostojevski. De Europese filmpraktijk heeft geleerd dat dergelijke combinaties zelden leiden tot produkties met een duidelijke artistieke lijn. Het is dan ook verheugend dat The gambler aanvankelijk heel wat substantiëlere kost biedt dan de ingrediëntenlijst in eerste instantie doet vermoeden. Jammer genoeg begint halverwege de film een maar al te bekende geur op te stijgen: de geur van Euro-pudding.

Voor romantisch aangelegde zielen belichaamt Fjodor Dostojevski op ideale wijze het schrijverschap. De negentiende-eeuwse auteur van klassiekers als ‘Schuld en boete’, ‘De gebroeders Karamazov’ en ‘De idioot’ was een gekweld genie dat zich te buiten ging aan alle denkbare vormen van onmatigheid. De dronkaard, rokkenjager en gokverslaafde Dostojevski kende de goot uit eigen ervaring, en in zijn romans legde hij een grote mate van zwartgalligheid en afkeer van het leven aan de dag.
In The gambler wordt Dostojevski (gespeeld door ‘singing detective’ Michael Gambon) geïntroduceerd tijdens een van de minder florissante periodes uit zijn leven. Zijn uitgever heeft de schrijver ooit geholpen bij het afbetalen van zijn gokschulden, in ruil voor een wurgcontract: ieder jaar moet Dostojevski een substantiële roman afleveren, en als dit niet lukt verwerft de uitgever de rechten op al zijn werk. Maar een maand voor het verstrijken van de deadline heeft de schrijver nog geen letter op papier gezet.
In een laatste wanhopige poging om aan zijn verplichting te voldoen roept Dostojevski de diensten in van stenografe Anna Snitkina (Johdi May). Anna is een bescheiden maar zelfverzekerd meisje van eenvoudige komaf, en de veel oudere Dostojevski is een ongelikte beer. Hoewel hun karakters botsen, werken ze eensgezind aan de totstandkoming van ‘De speler’, een verhaal over de gokverslaafde Aleksei die een gepassioneerde, maar tot mislukken gedoemde romance beleeft met de begerenswaardige Polina. Naarmate Anna en Dostojevski vorderen met hun werk groeit het wederzijdse respect, wat uiteindelijk uitmondt in een hartstochtelijke relatie én een boek dat precies op tijd klaar is.

Oude-mannenfantasie
Dostojevski’s worsteling met het lege papier in een duister, koud appartement in St. Petersburg wordt in The gambler aanvankelijk mooi afgezet tegen de romantische belevenissen van de gokverslaafden in het gefingeerde casinostadje Roulettenburg. Jammer genoeg wordt die geslaagde contrastwerking halverwege de film overboord gezet in een poging om de wereld van de roman te laten samensmelten met het leven van Dostojevski en Anna. Gaandeweg raakt regisseur Karoly Makk volledig de controle kwijt over zijn film én over zijn libido.
Gambon en May hebben hun rollen mooi beheerst opgezet, en de toenadering tussen de twee totaal verschillende karakters is alleszins geloofwaardig. Maar dan, in een scène die half fantasie lijkt en half werkelijkheid, laat de regisseur de twee ineens ontsteken in een hartstochtelijk gevoos. In zijn uitwerking van de relatie tussen de stenografe en de veel oudere schrijver blijft Makk steken in een oude-mannenfantasie. Anna Snitkina is de zoveelste incarnatie van de jonge bloem die ontluikt door toedoen van een oudere man met levenservaring. Uiteindelijk laten alle jonge meisjes zich graag verleiden door een ranzige oude kerel, vooral als het een kunstenaar is, en vooral als die kunstenaar ook nog eens verzot blijkt te zijn op het kussen van jonge-meisjesvoeten.
Net terwijl Anna en Dostojevski op weg lijken te zijn naar een erotisch hoogtepunt, bereikt de verstrengeling tussen het leven van de schrijver en zijn romanfiguren een dieptepunt als het romanpersonage Polina plotseling het appartement betreedt, en ze de schrijver smeekt om samen met haar een nieuw leven te beginnen buiten Rusland. Zonder dat het woord autobiografisch ook maar één keer is gevallen, moet nu zelfs de domste toeschouwer wel snappen dat Dostojevski en zijn romanfiguur Aleksei wel eens één en dezelfde persoon zouden kunnen zijn.

Glitterwereld
Wat je met enige welwillendheid nog zou kunnen omschrijven als een moedige poging om leven en werk van de schrijver Dostojevski in één verhaal samen te brengen, draait in The gambler uit op een irritante mislukking met oeverloze pretenties. De grote makke van de film is het zichzelf hopeloos in de knoop draaiende script, waarin het oudbakken cliché van de lijdende kunstenaar maar weer eens in volle glorie van stal wordt gehaald, terwijl er een vrouwbeeld wordt opgeroepen dat ik sinds de jaren zeventig verloren had gewaand: wulpse vrouwen die mannen het hoofd op hol brengen, terwijl ze genieten van de onderdanige positie waarin ze verkeren. Ranzig, ranzig, ranzig.
Het is zonde van het vele harde werk dat overduidelijk in deze — helaas — toch weer o zo typerende Europese co-produktie is gestoken. Ben van Os bevestigt zijn reputatie als één van Europa’s beste ontwerpers met sfeervolle decors, die het contrast tussen het trieste St. Petersburg en de barokke glitterwereld van Roulettenburg prachtig ondersteunen. Het verzorgde en afwisselende camerawerk van Jules van der Steenhoven sluit hier mooi bij aan. Tenslotte wordt er heel behoorlijk geacteerd door de internationale cast, waarbij naast Gambon en May vooral Johan Leysen zich in positieve zin weet te onderscheiden.

Fritz de Jong