THE CRUCIBLE

Liefde maakt meer kapot dan je lief is

  • Datum 03-11-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films THE CRUCIBLE
  • Regie
    Nicholas Hytner
    Te zien vanaf
    01-01-1996
    Land
    Verenigde Staten
  • Deel dit artikel

De meisjes van Salem, met in het midden Winona Ryder als Abigail, zien spoken

In 1953 schreef Arthur Miller zijn toneelstuk The crucible, gebaseerd op een heksenjacht die plaats vond in het koloniale Massachusetts. Hoewel het stuk gesitueerd is in de late zeventiende eeuw, was de verwijzing naar de op dat moment op volle toeren draaiende communistenjacht onder leiding van senator McCarthy overduidelijk. Nu, bijna een halve eeuw later, is The crucible verfilmd. De makers zagen zich voor de opgave gesteld om het beroemde stuk inhoud te geven los van de beladen historische context.

De openingsscène van The crucible belooft veel. In een woud verzamelt zich een groep meisjes om zich over te geven aan een voodoo-ritueel. Terwijl het filmorkest donkere, onheilspellende tonen laat klinken, laten de meisjes zich opzwepen door de Afrikaanse gezangen van een slavin. Het extatische dansen bereikt een hoogtepunt als Abigail Williams (Winona Ryder) zich ontkleedt en zich besmeurt met het bloed van een dood beest. Juist op dit moment worden de meisjes betrapt.
Het incident is het startschot voor hysterische taferelen in het puriteinse dorpje Salem. Om straf te ontlopen vertellen de meisjes, daartoe aangespoord door Abigail, dat alles het werk is van de duivel en dat Salem vol zit met heksen. Gealarmeerd door deze verhalen komen rechters naar het dorp om de zaak te onderzoeken. Vele dorpelingen worden beschuldigd van hekserij. Om aan de strop te ontkomen moeten de aangeklaagden bekennen dat ze zich inderdaad met de duivel hebben ingelaten.
Een van de weinigen die weigert mee te doen aan de algehele gekte is de trotse landbouwer John Proctor — bijzonder trots landbouwerig gespeeld door Daniel Day-Lewis. Abigail koestert een hevige passie voor Proctor en wil hun vroegere relatie weer opvatten, maar hij wijst haar avances resoluut af. Abigails liefde slaat om in een blinde haat, en door haar toedoen ziet uiteindelijk ook John zich geplaatst voor het dilemma van de beschuldigden, de keus tussen het verlies van het leven of de waardigheid.

Boel ellende
De hysterie mag dan toeslaan in Salem, op het witte doek is de grootste opwinding voorbij zodra de meisjes zijn uitgedanst. De gebeurtenissen volgen elkaar in een plezierig tempo op, dat wel. Maar van meet af aan liggen alle kaarten open op tafel. Het is al gauw duidelijk dat Abigail willens en wetens een boel ellende aansticht, en dat ze dat doet omdat ze John Proctor voor zich wil terugwinnen. Daarom ook is het niet verwonderlijk dat Abigails haat zich eerst richt op Proctors vrouw Elizabeth, en uiteindelijk op Proctor zelf. Het drama beweegt zich zonder al te veel omhaal naar het onvermijdelijke einde.
Ook verder biedt de film weinig verrassingen. Nicholas Hytner, die vorig jaar als filmregisseur debuteerde met het succesvolle The madness of King George, bewijst dat hij het genre van het kostuumdrama voorbeeldig beheerst — geen wonder voor een regisseur die zijn sporen verdiende in het Britse repertoiretoneel. Ook bewijst Winona Ryder dat ze uitstekend uit de voeten kan met een fysiek zware rol als die van de wild om zich heen maaiende Abigail — we zagen het al aankomen. Daniel Day-Lewis tenslotte hoeft zich eigenlijk allang niet meer te bewijzen, maar doet dat toch. The crucible draagt voortdurend bewijzen aan voor zaken die we allang wisten, of op zijn minst al ernstig vermoedden. Hierdoor, en door het rechtlijnige dramatische verloop is de film net zo verrassend als de recente ‘onthulling’ dat de Zwitsers Nazi-goud hebben gesmokkeld in de oorlog.

Waar het The crucible aan ontbreekt is een prikkelende visie op het fenomeen massahysterie. Hoe werkt toch dat mechanisme, dat in Amerika kon leiden tot heksenjachten en McCarthyisme, en in ons eigen land tot bijvoorbeeld een zedenschandaal als in Oude Pekela? Miller, die zijn stuk zelf bewerkte tot filmscript, presenteert de massahysterie als een logisch gevolg van de machinaties van één kwaadwillend individu. In zijn optiek lijkt de duivel inderdaad te zijn gearriveerd in Salem, en wel in de persoon van Abigail. De motivaties van al die anderen die zich door haar laten meeslepen worden goeddeels buiten beschouwing gelaten. Dat is jammer, want de meest intrigerende vraag die massahysterie oproept is, waarom mensen die daar geen aantoonbaar voordeel bij lijken te hebben plotseling toch deelnemen aan de meest extreme gedragingen.
Dat de filmmakers voorbijgaan aan de achtergronden waartegen The crucible ooit tot stand kwam, en niet verwijzen naar de tijden van McCarthy valt heel goed te billijken — de communistenjacht maakt inmiddels evenzeer deel uit van de geschiedenis als de gebeurtenissen in Salem. Maar van de verfilming van een ooit zo spraakmakend drama mag je wel verwachten dat het enig licht doet schijnen op de actualiteit — aanknopingspunten genoeg, zou je zeggen. In plaats daarvan beperkt deze The crucible zich tot de constatering dat Liefde meer kapot maakt dan je lief is.

Fritz de Jong