TEGEN HET VERGETEN

Niets is erger dan de weg weten in een huis dat niet meer bestaat, citeert Tamara Miranda Rudy Kousbroek in haar associatieve documentaire Tegen het vergeten.

Het bovenstaande citaat van Kousbroek is een mooie metafoor voor het geheugen. Ik herinner me bijvoorbeeld een lezing die Kousbroek vele jaren geleden in de Amsterdamse Balie hield, ik denk onder de noemer ‘Rivieren der vergetelheid’, maar dat weet ik niet meer zeker, waarin hij over verschillende manieren van vergeten en herinneren sprak. Hij merkte daarin onder meer op dat de ergste vorm van vergeten was als je wist dat je iets had geweten en nu niet meer. Of was het de tweede lezinggever Hugo Brandt Corstius? Hoe zat het ook alweer? Het is alsof je een halve landkaart hebt en de rest van het landschap zelf moet (re)construeren.
In de Griekse oudheid sprak men niet alleen over de Lethe, de rivier van vergetelheid die zich in de onderwereld, het dodenrijk bevond, maar ook over de meren der herinnering, de Eunoë, die daarnaast stroomden.

Kus
De hoofdpersonen van Miranda’s documentaire lopen uiteen van demente bejaarden, kunstenaars die de wereld, en hun herinneringen aan die wereld in hun werk willen vereeuwigen, tot een 92-jarige wereldreizigster die van haar huis een museum heeft gemaakt en voor haar verhuizing naar een verzorgingstehuis moet kiezen welke in souvenirs gestolde herinneringen zij mee wil nemen en welke zij aan de vergetelheid moet prijsgeven. Uit al die objecten die haar geheugen prikkelen, moet zij nu een selectie gaan maken. Is kiezen tussen je herinneringen, net zoiets als kiezen tussen je kinderen? Welke zijn het dierbaarste? Het nadeel van de door Miranda gekozen formule is dat de film alleen maar langs dit soort vragen scheert. Het blijft bij signaleren.
Dat levert desondanks fascinerende observaties op, als die van een vrouw die zelfs haar eigen gezicht niet meer in de spiegel herkent. Ook haar echtgenoot is voor haar een onbekende geworden. Maar ergens in een ver deel van haar geest herkent zij hem nog wel. Ze noemt hem lekkertje en streelt even over zijn wang. Als hij bij het afscheid om een zoen vraagt, tuit zij haar lippen en buigt zich een stukje naar hem toe. Het is een restant van een reflex. Want hoe zij de kus moet geven, is zij ook vergeten.
Het heeft iets onherroepelijks, wat de pogingen van de in ballingschap levende Irakese kunstschilder en een fotograaf om beelden juist vast te houden onbedoeld tragisch maakt. Alsof hun pogingen al bij voorbaat gedoemd zijn te mislukken. En dan: zullen degenen die hun foto’s en schilderijen bekijken, ooit precies hetzelfde voelen en ervaren als zij toen ze ze maakten?

Dana Linssen