TAURUS

Na de laatste dagen van Hitler te hebben verfilmd in Moloch, richt Aleksander Sokoerov nu zijn camera op Lenin. Met zijn eigenzinnige interpretatie van de teloorgang van een wereldleider probeert Sokoerov door te dringen tot de psychologie van de macht.

Zijn het een paar uitzonderlijke figuren die met bovenmenselijke wilskracht de wereldgeschiedenis bepalen of waren die ‘historische reuzen’ toevallig op het juiste moment op de juiste plek om hun naam aan onvermijdelijke veranderingen te verbinden? Het is een vraag waar historici het waarschijnlijk nooit over eens zullen worden. Voor Aleksander Sokoerov maakt het niet zoveel uit wat het antwoord is. Als Rus en als filmmaker neemt hij het fenomeen ‘wereldleider’ als gegeven. Hij interesseert zich vooral voor de psychologische wisselwerking tussen man en macht, die met name duidelijk is op het moment dat de macht de man uit handen glipt. Zo verbeeldde hij in Moloch (1999) de laatste dagen van Hitler en is de verfilming van Napoleons einde (Waterloo) in voorbereiding. Het tweede deel van dit drieluik, Taurus, gaat over de dood van Lenin.
Taurus speelt zich af in 1922, vlak nadat Vladimir Iljitsj Lenin is geveld door een hartaanval. Weggestopt in een datsja op het platteland slijt hij zijn laatste dagen met modderbaden en picnics. De 51-jarige Lenin is half verlamd, lijdt aan geheugenverlies en wordt steeds kindser. In zijn spaarzame lucide momenten maakt hij zich boos over de logge Sovjet-bureaucratie die het door hongersnoden geteisterde land onderdrukt en is hij zich bewust van het morele faillissement van ‘zijn’ revolutie. De voormalige leider staat echter machteloos. Hem rest niets anders dan wachten op zijn dood.

Paranoïde massamoordenaar
Halverwege de film komt Stalin op bezoek bij zijn voormalige baas. Sokoerovs Stalin is een wat mysterieus figuur, niet zonder charme en elegantie, die mijlenver verwijderd is van het gangbare beeld van paranoïde massamoordenaar. Het is een van die vrije interpretaties van de geschiedenis waar Sokoerov patent op heeft. In Taurus gaat de filmmaker subtieler te werk dan in het kluchterige Moloch — wellicht ook omdat hij met Lenin een stuk dichter bij huis blijft en zich daarom gedwongen voelt tot meer nuancering — en dat maakt de film een stuk beter te verteren dan zijn voorganger.
Toch zijn er zeker parallellen te trekken tussen Moloch en Taurus. De meest in het oog springende overeenkomst is de grote aandacht die Sokoerov besteedt aan de misvormde relatie tussen machtsmens en echtgenote. In Moloch is het Eva Braun die als enige haar ‘Adi’ durft te bekritiseren; in Taurus vormt Lenins vrouw Kroepskaja de spiegel voor haar door macht verwrongen wederhelft. De gesprekken van het echtpaar Lenin vormen de meest intieme momenten van de film en zijn een gedeeltelijke inlossing van Sokoerovs prententieuze ambitie ‘de psychologie van de macht’ te analyseren.
Net als in Moloch zijn Lenins laatste dagen gefilmd in opzettelijk wazige beelden, met een overdaad aan grijstinten, blauw en groenvlakken. Sokoerov wordt vanwege dit spel met licht en kleur wel ‘een filmende Rembrandt’ genoemd maar Taurus doet veel meer denken aan impressionisten als Monet en Degas. De artistiekerigheid van deze filmtechniek irriteert soms mateloos, maar heeft op kritieke momenten een ongekend poëtische uitwerking. Zo sterft de vaalbleke aanvoerder van de Oktoberrevolutie gezeten in het schilderij ‘Namiddag in het theeprieel’.

Edo Dijksterhuis