SURVIVING PICASSO

Koekje van eigen deeg

  • Datum 06-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films SURVIVING PICASSO
  • Regie
    James Ivory
    Te zien vanaf
    01-01-1996
    Land
    Groot-Brittannië
  • Deel dit artikel

Picasso (Anthony Hopkins) geeft schilderonderricht aan Natascha McElhone

Pablo Picasso was de belangrijkste kunstenaar van onze eeuw, maar zeker niet de sympathiekste. Een aantal recente biografieën portretteert de schilder als een egocentrisch genie, dat de mensen in zijn naaste omgeving als oud vuil behandelde. Geheel in deze lijn toont Surviving Picasso van het Britse filmduo Merchant en Ivory de schilder als een charmante schoft. Over Picasso de schilder komen we echter niet veel te weten.

In 1995 waagden Ismail Merchant en James Ivory zich aan een verfilming van een episode uit het leven van de Amerikaanse president Thomas Jefferson. Het resultaat, Jefferson in Paris, was zowel in artistiek als commercieel opzicht een flop. Kennelijk was deze mislukking geen reden om af te zien van een minstens zo ambitieus biografisch project. Het resultaat is Surviving Picasso, dat een korte periode belicht uit het leven van ’s werelds beroemdste schilder.
In het door de nazi’s bezette Parijs van 1943 ontmoet de 62-jarige Picasso de jonge kunstacademiestudente Françoise Gilot. Françoise geeft zich op slag gewonnen aan de op dat moment al lang en breed beroemde meester en werpt zich op als zijn minnares. Makkelijk heeft ze het niet, want ze moet concurreren met enige ex-maîtresses en een ex-echtgenote die allen aanspraak maken op de gunsten van Picasso; een positie die de kunstenaar zich graag laat aanleunen. In de tien jaar dat Françoises verhouding met Picasso duurt krijgen ze twee kinderen. Ze verblijven afwisselend in Parijs en Zuid-Frankrijk. Steeds vaker echter laat Picasso Françoise achter op het platteland als hij voor een paar weken naar de hoofdstad vertrekt. In het begin van de jaren vijftig heeft zij er eindelijk genoeg van om als voetveeg te worden behandeld en beëindigt de relatie. Picasso, die gewend is om anderen te verlaten en niet om zelf te worden verlaten, probeert tevergeefs haar voor zich terug te winnen.

Hofhouding
Hoewel hij prominent aanwezig is — in de titel als personage en in de film vooral als favoriete gespreksonderwerp van de mensen om hem heen — valt er in het twee uur durende Surviving Picasso weinig op te steken over het grillige genie Picasso. Misschien heeft dat te maken met het verbod van de erven Picasso om de schilderijen en sculpturen van de meester te gebruiken, maar een feit is dat zijn kunstenaarschap een ondergeschikte rol speelt. De nadruk ligt op Picasso en de vrouwen in zijn leven, gezien door de ogen van Françoise Gilot. Een heel spannend perspectief is dat helaas niet. Iedereen kent het clichébeeld van de oude kunstenaar die het aanlegt met jongere vrouwen en Gilot’s affaire met Picasso wijkt daar nauwelijks van af.
Interessanter is het drama dat de film in een van de vele zijlijnen aanroert. In de loop der jaren vormde zich rond de gevierde kunstenaar een ware hofhouding, waarin Picasso’s vertrouweling en privé-secretaris Sabartes (intrigerende rol van Peter Eyre) een belangrijke plaats innam. Gelaten laat Sabartes zich door zijn baas schofferen en vernederen. In aanwezigheid van de maestro maakt hij zich bijna onzichtbaar om maar in de buurt te mogen verkeren van het grote genie. Helaas wordt deze opmerkelijke verhouding nauwelijks uitgediept.

Decorstuk
De hoofdrol in Surviving Picasso wordt gespeeld door Anthony Hopkins. Het is de tweede keer in korte tijd dat hij een beroemde twintigste-eeuwer vertolkt, en evenals in Oliver Stone’s Nixon ontneemt de briljante acteur met zijn imposante aanwezigheid het zicht op de door hem uitgebeelde persoon. Hopkins heeft zijn personage goed bestudeerd maar Pablo krijgen we niet te zien. De historische figuur Picasso is niet opgewassen tegen zoveel acteergeweld en verdwijnt roemloos naar de achtergrond. Hetzelfde gebeurt met Hopkins’ tegenspeelster, de debuterende Natascha McElhone. Zij was zichtbaar zo onder de indruk van de stralende aanwezigheid van de oude meester, dat ze in haar scènes met hem verwordt tot een pratend decorstuk.
Merchant en Ivory hebben zichtbaar moeite gedaan om het Parijse kunstenaarsmilieu van de jaren veertig tot leven te brengen, maar slagen er niet in om de film van de grond te tillen. De kracht van het duo ligt in het tastbaar maken van verborgen angsten en ingehouden emoties en de extraverte Franse kunstwereld is voor hen duidelijk onbekend terrein. De sporadische pogingen om de film door middel van opvallend kleurgebruik en afwijkende camerastandpunten visueel te laten aansluiten bij het onderwerp doen geforceerd aan. Over de hele linie behoudt de film een distantie die aan de materie geen recht doet.
Picasso oogstte een leven lang waardering door zich als kunstenaar voortdurend te vernieuwen, maar Merchant en Ivory zouden iedereen juist een dienst bewijzen als zij steeds hetzelfde blijven doen. Zij zijn op hun best als superieure verfilmers van literaire meesterwerken en dat is niet iets waar ze zich voor zouden moeten schamen.

Fritz de Jong