SUNSHINE (István Szabó)

De rationalist, de atleet en de twijfelaar

  • Datum 06-02-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Sunshine [István Szabó]
  • Regie
    István Szabó
    Te zien vanaf
    01-01-1999
    Land
    Duitsland/Canada/Hongarije
  • Deel dit artikel

Ralph Fiennes als drie Hongaren

Regisseur István Szabó portretteert in het haast megalomane Sunshine drie joodse Hongaren uit opeenvolgende generaties, alledrie ijzersterk gespeeld door Ralph Fiennes.

In de eerste minuut van Sunshine vindt een oorverdovende explosie plaats. Aaron Sonnenschein blaast zijn distilleerderij op tijdens het stoken van de geneeskrachtige kruidendrank Sunshine Tonicum. In de drie uur die volgen zijn de knallen niet van de lucht en vliegt de halve wereld de lucht in. Sunshine is geen actiefilm, maar portretteert drie generaties Sonnenschein tussen ruwweg 1860 en 1960. Aarons kleinzoon Ignatz voorspelt op oudejaarsavond 1900 nog heel optimistisch dat "de twintigste eeuw er een zal zijn van liefde, gerechtigheid en tolerantie", maar de kijker weet dat de joods-Hongaarse familie explosieve tijden te wachten staan.
Sunshine is een project van haast megalomane proporties. Het lijkt erop dat regisseur István Szabó (Mephisto, Sweet Emma, dear Böbe) een Hongaarse versie van Novecento wilde maken en tegelijkertijd à la Roman Polanski in The pianist autobiografisch zijn ei kwijt wilde. Sunshine is het verhaal van een familie en een volk, maar ook een verzameling verhalen van opmerkelijke individuen. Het gaat over hoogst particuliere ambities en tragische liefdes maar wil ook wat zeggen over dat ongrijpbare monster dat historie heet. Dat dat constante geschakel tussen persoonlijk drama en historische lijn niet ontaardt in onevenwichtigheid, is misschien wel Szabó’s grootste prestatie.
De coherentie zit in de parallellen die het script voortdurend legt tussen de verschillende generaties. Zo verandert Ignatz zijn achternaam in Sors om opperrechter te worden in het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk. Zijn zoon Adam bekeert zich tot het katholicisme om als schermer mee te kunnen doen aan de nazistische Olympische Spelen van Berlijn in 1936. En kleinzoon Ivan kiest voor een carrière in de communistische partij om zijn vader te wreken. Alledrie de mannen willen niets liever dan assimileren in een omgeving die hen nooit laat vergeten dat ze joods zijn. Dat ze alledrie ook nog verwikkeld raken in onmogelijke liefdes — respectievelijk met een nicht, schoonzus en vrouw van een collega — versterkt hun verbondenheid.

Doorn
De tijd tikt door, de wereld verandert, maar de geschiedenis herhaalt zichzelf alleen maar. Szabó’s boodschap is deprimerend deterministisch — daar doet de voorzichtig optimistische slotnoot weinig aan af. Maar het noodlot is wel schitterend vormgegeven. Herhaling van beelden — Ignatz’ vrouw die een doorn uit haar voet trekt komt bijvoorbeeld terug als Hellenistische beeldje in het Berlijnse Pergamon Museum dat bezocht wordt door Adam — verlenen de historie ritme. In de gebruikte archiefbeelden duiken plotseling de filmpersonages op waarna het zwart-wit overvloeit naar kleur.
Toch krijg je de indruk dat de regisseur te veel in één film heeft willen stoppen. Hij schiet over de decennia — de toch niet onbelangrijke Tweede Wereldoorlog krijgt amper een kwartier — waardoor soms een wat oppervlakkig beeld ontstaat. Sunshine is desalniettemin drie uur lang zodat de spanningsboog af en toe onherroepelijk inzakt.
De redding komt van de ijzersterke cast, Ralph Fiennes voorop. Fiennes’ belichaming van achtereenvolgens Ignatz, Adam en Ivan is een thespiaanse tour de force. Hij weet perfect drie zeer verschillende mannen neer te zetten met een eigen identiteit en eigen beperkingen: de conservatieve rationalist, de a-politieke atleet en de door zelfhaat en schuldgevoel gepijnigde twijfelaar. En toch zijn ze in één opzicht allemaal hetzelfde: ze zijn Sonnenscheins, speelballen van de geschiedenis.

Edo Dijksterhuis