STEALING BEAUTY

In 1981 kondigde de toen veertigjarige Bernardo Bertolucci aan dat hij in Italië nooit meer een film zou maken. Moe van het corrupte politieke klimaat, de sociale hypocrisie en de filmkritiek keerde hij zijn vaderland de rug toe. Zeg nooit nooit weet inmiddels ook Bertolucci want vijftien jaar na zijn uitspraak is hij terug in Italië. Stealing beauty is het resultaat: een jonge Amerikaanse maagd brengt oudere heren in een kunstenaarskolonie het hoofd op hol.

Hans Dorrestijn schreef ooit een geestig liedje waarin hij de aantrekkelijkheid bezingt van jonge kassières bij de Hema. Het melancholieke gevoel bij oudere mannen dat aantrekkelijke jonge meisjes geen seksuele boodschap hebben aan morsige heren nam Bertolucci als uitgangspunt voor zijn Stealing beauty. De film speelt zich af in Toscane, waar een gezapige kunstenaarsgroep van dames en heren die in de jaren zestig hun hoogtepunt beleefden, een mooi oud landhuis bewonen. Bertolucci schetst het gezelschap als een stelletje uitgebluste en gedesillusioneerde types, die melige conversaties voeren en op landerige wijze hun dagen slijten.
De nestor van de groep is een bejaarde Franse kunsthandelaar, die door iedereen als een niet serieus te nemen oude gek wordt behandeld (levende legende Jean Marais). Een Amerikaanse van middelbare leeftijd (Sinaed Cusack, The cement garden) is de verzorgende spil in de groep. Zij is getrouwd met een beeldhouwer (Donal McCann, The dead), bij wie de artistieke inspiratie is opgedroogd. Verder wonen er nog wat types, die in bijrollen af en toe door het beeld scharrelen. De meeste aandacht gaat uit naar de toneelschrijver Alex, die stervende is (Jeremy Irons) en in de tuin aan het infuus ligt. Dit ingedommelde gezelschap komt tot leven als de negentienjarige Amerikaanse Lucy zich meldt in de kunstenaarskolonie. Zij is daar naar toe gekomen om er oude vrienden van haar moeder, die zelfmoord heeft gepleegd, op te zoeken. Ook is ze op zoek naar de jongen op wie ze tijdens een eerder Italiaans bezoek verliefd werd.

Opwaaiende zomerjurken
Lucy’s komst heeft op de heren de uitwerking van een vitaliserende injectie. Als zij horen dat zij nog maagd is, raken zij helemaal in de war en bediscussiëren dit feit als een ernstige ziekte of zware psychische afwijking: "Waar ben je bang voor?". Met als voorbeeld Lucy’s moeder stellen zij vol ongeloof vast dat zoiets in de jaren zestig niet zou zijn voorgekomen: "Kun je je Sarah voorstellen als maagd op haar negentiende?". Eenmaal op dit punt aangekomen ligt ranzigheid niet ver weg, maar Bertolucci houdt het chique: Stealing beauty is een opmerkelijk kuise film, die het lichaam van Liv Taylor (Heavy) — een niet bijster mooie actrice met lange benen — omzichtig benadert. Heel af en toe slaagt cameraman Darius Kondji erin een erotisch beeld te creëren, maar voor het overige wordt de erotiek nogal suffig verbeeld in wapperende gordijnen, opwaaiende zomerjurken, glinsterende waterdruppels op de huid en strakke t-shirts. Uit de kleren gaat Lucy alleen voor de kunst, dus op het moment dat zij model staat voor de beeldhouwer in de groep.
De dramatische kern van de film bestaat uit de relatie tussen de doodzieke Alex, die zichzelf steeds meer ziet als Lucy’s begeleider naar volwassenheid — lees: ontmaagding — en Lucy. Het zal er in deze film eens van moeten komen, beseffen wij, daarbij ons afvragend wie de uitverkorene zal zijn. Als Lucy door een raam een neukend stel begluurt, weten we dat het moment niet ver weg meer is. Na een poging van haar oude Italiaanse vlam, die haar in een weiland wat al te bruut bespringt, te hebben afgeweerd vindt zij een fijngevoelige jongen, in wie — verbaast het u? — een dichter schuilt. De twee beleven een hele fijne ervaring onder een pittoreske boom. Naar het schijnt brak er op dat moment tijdens de première op het festival in Cannes een spontaan applaus los.

Uitgeputte held
Stealing beauty is een gemakzuchtige film, omdat Bertolucci zich tevreden stelt met clichés. Zijn film had moeten gaan over het pijnlijke contrast tussen de vitaliteit van de jeugd en de voor levenswijsheid aangeziene berusting van ouderen. De botsing die dat oplevert had een goede film kunnen opleveren, geïllustreerd aan de hand van de desillusies van de generatie van de jaren zestig, die zich met cynisme wapent tegen een werkelijkheid, die zij niet meer begrijpen. Bertolucci kiest echter voor een slappe, quasi-poëtische film, die de nadruk legt op Lucy’s maagdelijkheid, waardoor de film het niveau krijgt van een ‘who’s gonna do it’. De regisseur heeft over zijn Maagd van Toscane niet meer te melden dan dat zij jong, aantrekkelijk en onschuldig is en fotografisch goed oogt in het Toscaanse landschap. Zijn opvatting over maagdelijkheid — kennelijk iets dat gestolen kan worden — verraadt bovendien een belegen visie op seks.
Het probleem dat Bertolucci al jaren parten speelt is dat hij weinig te vertellen heeft, wat alle mooifilmerij niet kan verhullen. Het Toscaanse landschap en Lucy mogen volgens de titel dan beroofd worden van hun schoonheid, Bertolucci is, net als de leden van zijn kunstenaarskolonie, beroofd van zijn intellectuele kracht en vitaliteit. Stealing beauty is het werk van een uitgeputte held uit de jaren zestig.

Jos van der Burg