Ineke Smits over Stand by Your President

Van Terneuzen tot First Lady in Georgië

In de documentaire Stand by Your President kijkt regisseur Ineke Smits samen met Sandra Roelofs terug op haar laatste jaar als First Lady van Georgië. “Ik liet haar vertellen over haar eigen problemen, terwijl ze het eigenlijk ook over Georgië heeft.”

Met één druk op een Facebook-knop was Sandra Roelofs op 17 november 2013 opeens voormalig First Lady van Georgië. Het was de dag dat haar man Micheil Saakashvili, door haar steevast Misja genoemd, zijn functie als premier overdroeg aan zijn opvolger.

In de documentaire Stand by Your President kijkt regisseur Ineke Smits (Putin’s Mama, Transit Dubai) samen met Roelofs in haar laatste jaar als ‘first lady’ terug op het afgelopen decennium van haar Geen makkelijke opgave, met zo’n publiek figuur. Regisseur Ineke Smits: “Probeer maar eens een eerlijk gesprek met Máxima te voeren, of werkelijk uit te vinden wat Angela Merkel van Poetin vindt. Tien jaar lang heeft Sandra onder het oog van camera’s geleefd, omringd door haar entourage en lijfwachten. Ze was daardoor enorm door de wol geverfd. De camera’s begonnen te draaien en dan hop…” Smits gaat iets rechterop zitten en trekt een uitgestreken gezicht. “Het is moeilijk om daar doorheen te breken.”

Terwijl het Smits juist niet ging om de First Lady, maar om de vrouw achter dat imago. Het lukte dan ook pas echt in Zeeland om door dit protocol heen te breken, toen Sandra bij haar ouders zat zonder lijfwachten en entourage. “Dat was een doorbraak, anders had ik alleen maar beelden gehad die je van elke presidentsvrouw wel kent — met leuke baby’tjes en met kinderen in schoolklassen. Die beelden gingen pas spreken toen ik haar eigen, ongefilterde commentaar erop had.”

Ineke Smits. Foto: Pieter Vandermeer
Harnas
“Toch wilde ik, bovenop deze voice-over, de kijker nog meer het gevoel geven dat je heel dicht bij Sandra komt. Het idee om hiervoor zang te gebruiken ontstond toen we de scène opnamen waarin ze samen met twee zangers zingt. Je ziet haar zacht worden, haar ziel door dat First Lady-harnas heenkomen. Om zo op een gevoelsmatige, abstractere manier haar kwetsbaarheid maar ook haar kracht vorm te geven, besloot ik haar meer te laten zingen in de film. Ik heb haar zelf de liedkeuze gelaten. Later zei Sandra: ‘Ik weet ook niet waarom ‘Daar was laatst een meisje loos’ en ‘Berend Botje’ eruit kwamen.’ De liedjes die ze uit zichzelf is gaan zingen pasten zo goed bij wat ik wilde bereiken.”

Dit komt het beste tot zijn recht als Sandra min of meer tegen haar wil een speech moet geven tijdens een grootschalig partijcongres ten tijde van het schandaal rondom martelingen in een Georgische gevangenis. “Als je haar zo klein ‘Ach kap’teintje sla mij niet’ hoort zingen en je ziet haar staan in dat enorme stadion, dan kruip je in haar hoofd. Door haar kracht en kwestbaarheid te combineren wordt deze scène zo sterk.”

Schepen
Toeval of niet, later merkt Smits op dat in bijna al haar films zingende mensen voorkomen. Haar fantasievolle, magisch-realistische fictiefilms (Magonia, De vliegenierster van Kazbek) en de veel meer down to earth documentaires die ze maakte lijken ver uit elkaar te liggen, maar zijn eigenlijk sterk verboden door signatuur.

“Dat handschrift bestaat niet alleen maar uit hoe iets eruit ziet, maar ook uit de thema’s waar je mee bezig bent. De verhalen die je wilt vertellen, datgene wat je fascineert. Ik kan je lijstjes geven van shots die altijd weer terugkomen — het zit ook weer in deze documentaire: schepen, luchten, wolken, dromen. En vooral de kracht van verbeelding. Kijk maar naar het openingsshot van deze film: Sandra staat voor het raam, kijkt uit over de Schelde. Je kunt haar bij wijze van spreken zien als kind in die flat in Terneuzen, die uitkeek op de Schelde en ze dacht: ‘Ik wil de wereld intrekken, zat ik maar op een van die schepen.’ Weg willen, prinses willen worden in een ver land — dat gaat over de kracht van de verbeelding. Ook in deze film is dus heel wat van mijn handschrift ingeslopen, bijna zonder dat ik het zelf doorhad.”

Macht
Naast een inzicht in het leven van een bijzondere vrouw, biedt Stand by Your President ook een inkijkje in wat macht doet met mensen. “Voor mij als filmmaker is het heel interessant dat de kloof tussen Sandra en Misja tegelijk is ontstaan met de kloof tussen Misja en het land. Iedereen was dol op hen: hij won in 2004 de verkiezingen, zij waren het koppel dat het land zou gaan hervormen. Maar op een gegeven moment was zij veel populairder dan hij. En de klachten die het land over hem had, had zij op persoonlijk vlak ook. Door macht is hij afgedwaald. De protesten in 2007 waren niet voor niets.”

Hoewel Saakashvili Sjevardnadze in 2003 afzette om corruptie, werd hij hier na zijn aftreden zelf van beschuldigd. “Zoals Sandra zegt in de film: ‘Het is niet verwonderlijk dat een president maar twee termijnen kan zitten. Want het gaat mis’. Zij heeft het mis zien gaan. Zij denkt: had je maar vaker naar me geluisterd. Daarom kan ik haar laten vertellen over haar eigen problemen, terwijl ze het eigenlijk ook over Georgië heeft.”

Heeft Saakashvili de film al gezien? “Hij heeft hem gezien. Daarna stuurde hij Sandra een sms: “I am impressed.” Of hij nou ‘impressed’ was met haar of met de film? Maar hij was ‘impressed’.”