SILENT SOULS

Slow Cinema is volgens sommige critici een containerbegrip geworden. En verdomd, als je erop gaat letten blijkt het gros van de artfilms er onder te vallen. Maar niet silent souls.

silent souls heeft een schilderachtige fotografie, uitgesponnen montage, eenvoudig reisverhaaltje en archaïsch decor — dichtbij de folkloristische tradities, in een weinig gemoderniseerde regio van Rusland. Slow Cinema dus? Nee, want deze kwalificatie zou silent souls ernstig tekortdoen. Dat is het probleem met zulke grove categoriseringen: ze houden geen rekening met de uitzonderlijkheid van individuele gevallen.
Want uitzonderlijk, dat is deze derde film van Aleksei Fedorchenko, die er in Venetië naar verluidt bijna een Gouden Leeuw mee won. Het is een intieme, intrigerende, melancholische treurwals over eindigheid, vergankelijkheid en de onmogelijkheid van vergeven, die je met een dromerig ritme en een hypnotiserende soundtrack geleidelijk maar uiterst doelbewust meezuigt.
De zwijgende zielen uit de titel zijn een alleenstaande fotograaf en een oude baas van een papierfabriek. Deze Miron is weduwe geworden, en vraagt Aist hem te vergezellen op zijn lange reis naar de laatste rustplaats van zijn geliefde, rondborstige Tanya. Zoals iedereen in deze eeuwenoude, Fins-Hongaarse gemeenschap moet zij worden toevertrouwd aan het wassende water. Stromende rivieren en stilstaande meren — die brengen met hun goddelijke kracht bevrijding in de Merya-cultuur.
De begrafenis, aan het meer waar Miron en Tanya hun huwelijksvakantie doorbrachten, zorgt voor één van de sterkste scènes. De mannen volbrengen het ritueel zonder te spreken, met kalme, ingehouden gebaren. Dat is voortdurend de toon van hun vervreemdende roadtrip langs afgestorven bossen en kale toendra’s. En toch broeit er iets, onmerkbaar bijna. Een geheim dat ze allebei kennen, maar waarover ze nooit een woord hebben gewisseld. Dat kan pas na het afscheid. Al brengt het Miron geen verlossing — eerder het tegenovergestelde.
Het geeft deze kleine film een opvallend thrillerachtig element, dat een onverwacht dramatische ontknoping krijgt. Maar Fedorchenko buit geen moment de potentiële spanningsboog uit. Niet de plot, maar het begrafenisritueel en de chemie tussen deze binnenvetters staat voorop. Waarbij Fedorchenko knap een balans vindt tussen stevig in de aarde gewortelde etnologie en een mystieke bovenzinnelijkheid. Het ene moment vertelt een nostalgische Aist op de voice-over droge wetenswaardigheden over de Merya, het andere horen we religieuze liederen en zinnenprikkelende pianomuziek.
Fedorchenko valt nog het beste te beschouwen als een geslaagde kruising tussen Andrej Tarkovski en Robert Flaherty. De gevoelige droomfilmer en de onderzoekende antropoloog, verenigd in één en dezelfde persoon. Dat is ergens geen wonder. Fedorchenko debuteerde met de mockumentary life on the moon. Daarin gunde hij het naar grootsheid snakkende Russische volk alsnog zijn surrealistische droom als eerste op de maan te landen.

Niels Bakker