Seven Psychopaths

Christopher Walken, Sam Rockwell, Woody Harrelson, Colin Farrell, Sam Peckinpah, Terrence Malick en Tom Waits. Nuff said.

Zeven psychopaten belooft scenarist en regisseur Martin McDonagh ons. En zeven psychopaten krijgen we. Van de gemaskerde psychopaat nr. 1, die in de openingsscène twee Tarantinoeske babbelboeven omlegt, tot de brute gangster Charlie die letterlijk over lijken gaat om zijn ontvoerde hondje terug te krijgen. De ontvoerders van die bepaald niet stoere Shih Tzu leren we ook kennen. Ze heten Hans en Billy. Typische psychopatennamen. Of juist niet? De plot zal het leren. Want ook al levert de film alle psychopaten die ons zijn toegezegd: McDonaghs film gaat vooral over cinema, over plotwendingen, over het schrijven van scenario’s en over genreconventies. Niet alleen aan de oppervlakte, waar Hans en Billy als in een filmquiz getooid worden met de beladen achternamen Kieslowski en Bickle. Om nog maar te zwijgen over de oppervlakte boven die oppervlakte, waar Hans, Billy, Charlie en McDonaghs alterego Marty vertolkt worden door erkende psychopatenfilmacteurs als Christopher Walken, Sam Rockwell, Woody Harrelson en Colin Farrell. Maar cinema is ook het thema onder de oppervlakte, waar McDonagh voortdurend de regels van de misdaadfilm deconstrueert. En om het lekker ingewikkeld te maken: de misdaadfilms die de Iers-Britse cineast zo gretig binnenstebuiten keert zijn vooral de zelfbewuste misdaadfilms die school maakten sinds het midden van de jaren negentig. Van The Usual Suspects via de boertige ensemblestukken van Guy Ritchie tot de aanstichter van dit alles: Quentin Tarantino. Jazeker, de meester van de postmoderne misdaadfilm wordt hier zelf post-postmodern gedeconstrueerd. Want ook al noemt McDonagh zelf Sam Peckinpah en Terrence Malick als zijn belangrijkste inspiratiebronnen: in zijn Oscarwinnende kortfilm Six Shooter en zijn sterke speelfilmdebuut In Bruges waart toch vooral de geest van Tarantino rond. Zo ook in hier.

Shoot-out
Door meteen al in de beginscène twee over koetjes en kalfjes leuterende gangsters zo bot mogelijk te executeren lijkt McDonagh zich af te willen zetten tegen Tarantino. Op tweederde van de film kondigt de door Colin Farrell vertolkte scenarioschrijver Marty, die bezig is met het scenario van Seven Psychopaths, ook nog aan dat hij geen zin heeft in een clichématige shoot-out. Zijn scenario zal moeten eindigen met een stel kerels die naar de woestijn rijden, om over de rest van de film te praten. De Terrence Malick-variant, zeg maar. Maar een van de personages verzet zich hiertegen en stuurt aan op een heroïsche shoot-out. De Peckinpah-variant. De film die wij uiteindelijk te zien krijgen volgt de koerswijzigingen op de voet: eerst rijden de mannen naar de woestijn. Ter plaatse babbelen de mannen over hoe het script van Seven Psychopaths zou moeten eindigen. En dan volgt de schietpartij die de scenarist juist wilde voorkomen.
Maar waar Malick altijd een spirituele snaar raakt, en Peckinpah altijd de onderbuik, blijft McDonagh hangen in dezelfde regionen waar Tarantino excelleert: het hoofd. Seven Psychopaths is vooral een slimme film, die voortdurend de aandacht op zijn eigen functioneren richt. Ook de tekortkomingen blijven niet onbesproken. Zo zijn de vrouwelijke personages niet al te boeiend geschreven. En de film weet het. Dognapper Hans Kieslowski laat na lezing van Martys script niet na om de scenarist te wijzen op zijn slecht uitgewerkte vrouwenrollen. Gaandeweg ontpopt Kieslowski zich als het geweten van de film, een rol die Christopher Walken met verve speelt.

Dapper
Als de strijd tussen verschillende schurken uit de hand begint te lopen vraagt Kieslowski aan Marty of hij al die psychopaten nou nog steeds zo leuk vindt. Op dat moment had de film boven zichzelf kunnen uitstijgen door te laten zien hoe Kieslowski — niet Hans maar Krzysztof — de grauwe realiteit van gestoorde moordenaars in beeld zou hebben gebracht. Want zeggen dat geweld in werkelijkheid niet grappig is, is één ding. Echt geweld tonen in al zijn niet-ironische lelijkheid, dat zou pas echt dapper zijn geweest. McDonagh durft helaas niet te gaan waar de Poolse Kieslowski in A Short Film About Killing wel durfde te gaan. Hoeveel lagen Seven Psychopaths ook bevat, ze blijven allemaal veilig binnen de fraai gefotografeerde werkelijkheid van de Hollywoodfilm.

Tom Waits
Maar goed: binnen dat kader mag Seven Psychopaths toch een geslaagde exercitie in binnenstebuiten gekeerde genrecinema worden genoemd. Weliswaar bereikt McDonagh nergens de geniale waanzin van het thematisch en scenariotechnisch verwante Adaptation, van, met, over, door en over Charlie Kaufman. Maar net als in In Bruges grossiert de Ier wel in flitsende dialogen en kleurrijke boeven. Hadden we het bijvoorbeeld al gehad over Tom Waits, die een mompelende seriemoordenaar speelt die andere seriemoordenaars vermoordt? De immer door een wit konijn vergezelde psychopaat nr. 7 laat in een geestige flashback zien hoe hij in 1975 de beruchte Zodiac-killer om zeep hielp.
De spannendste rol is weggelegd voor Sam Rockwell, die zich als de beste vriend van scenarist Marty steeds meer met het script bemoeit. Rockwell zet Billy Bickle neer als iemand die in zijn omgeving opgaat als een kameleon. Maar achter zijn jongensachtige charme blijkt ook een duistere kant schuil te gaan. Billy lijkt zich loyaal en dienstbaar op te stellen aan de schrijver, maar uiteindelijk is hij het die de plot bepaalt. De schrijver hoeft het alleen nog maar op te schrijven.

Fritz de Jong