SENSE AND SENSIBILITY

Als beloning een perfecte man

  • Datum 20-10-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films SENSE AND SENSIBILITY
  • Regie
    Ang Lee
    Te zien vanaf
    01-01-1995
    Land
    Groot-Brittannië
  • Deel dit artikel

De Golden Globes voor Sense and sensibility zijn binnen en de film is nu hard op weg naar op z’n minst een paar Oscars. Belangrijker dan een paar beeldjes meer of minder is de film. Daarover valt eigenlijk alleen maar in superlatieven te spreken: Sense and sensibility staat op eenzame hoogte in de Britse kostuumfilmtraditie. Jane Austen zal zich in haar graf niet omdraaien.

Vijf jaar werkte Emma Thompson aan het script van Sense and sensibility, naar het gelijknamige boek van Jane Austen. Al vanaf de jaren zeventig levert de negentiende eeuwse schrijfster stof voor respectabele, zij het slaafse. televisieadapties door de BBC. Thompsons bewerking is allesbehalve slaafs en maakt Austens roman uit 1811 toegankelijk voor een hedendaags publiek. In Sense and sensibilty hekelt Austen een maatschappij waarin vrouwen het slachtoffer zijn van verstikkende codes omtrent huwelijk, bezit en familieverhoudingen. Het verhaal gaat over de vrouwen in de gegoede familie Dashwood, en dan met name over de dochters Elinor (Emma Thompson) en Marianne (Kate Winslet). Als vader Dashwood sterft laat hij, daartoe gedwongen door een wet die voorschrijft dat alleen mannen erfgenamen kunnen zijn, zijn bezittingen na aan een zoon uit een eerder huwelijk. Zijn vrouw en dochters moeten het doen met een kleine jaarlijkse toelage. Daardoor zijn de Dashwoods gedwongen om hun landgoed te verlaten, waarna zij hun intrek nemen in een klein huisje op het landgoed van oude bekenden. In de kringen waarin deze vrouwen verkeren is zo’n sociale degradatie een regelrechte ramp. Nu de familie geld noch grond meer bezit, lijkt oudere zus Elinor voorbestemd om te eindigen als een oude vrijster en ook Marianne’s waarde is op de huwelijkmarkt drastisch gedaald. De mensen in hun omgeving houden zich voornamelijk bezig met het aan de man brengen van de twee zussen, die daar zelf overigens niet om vragen.

Perfecte man
Om zich staande te houden in dit verstikkende milieu kruipt Elinor diep in het haar voorgehouden keurslijf. Marianne probeert zich daar juist met alle macht uit te worstelen. Zij kan haar gevoelens niet voor zich houden waardoor ze doorlopend mensen schoffeert, terwijl Elinors probleem is dat ze — bang om gekwetst te worden — haar gevoelens juist voor zich houdt. Lijdelijk ziet ze toe hoe het leven door haar vingers glipt. Pas als de twee zusters, wijs geworden door een aantal dramatische gebeurtenissen, begrip kunnen opbrengen voor elkaars verschillende karakters, en als ze accepteren dat je ‘sense’ én ‘sensibility’ nodig hebt in het leven, vinden ze het geluk. Voor beiden bestaat dat uit een huwelijk met de perfecte man. Als je weet wat ze daarvoor hebben moeten doorstaan, kun je zo’n trouwpartij aan het eind van de film alleen maar toejuichen.
De literaire thematiek en de melancholische toon maken van Sense and sensibility een door en door Engelse produktie, met een ijzersterke cast die naast Thompson en Heavenly creatures-openbaring Winslet bestaat uit talloze Britse topacteurs. In dit licht lijkt de keuze voor regisseur Ang Lee vreemd. Weliswaar behoren produkties als Eat Drink Man Woman en The wedding banquet tot de meest sympathieke van de laatste jaren, maar enig verband tussen Jane Austens Engeland en de wereld van de Taiwanees-Amerikaanse filmmaker lijkt ver te zoeken. Toch zijn er wel degelijk grote overeenkomsten. Net als Sense and sensibilty, gaan Lee’s eerdere films over gemeenschappen met strikte sociale codes en individuen die daarmee in conflict komen.

Wit paard
De keuze voor Ang Lee blijkt een gouden greep. Terwijl Thompsons script zich voornamelijk richt op de innerlijke belevingswereld van de personages, toont buitenstaander Lee zich een scherp observator van de uiterlijkheden in de Engelse cultuur. Het aanzien van de film is sterk geïnspireerd door de Europese schilderkunst: de regisseur verwent ons met weelderige landschappen, pastorale tafereeltjes en Vermeer-achtige interieurs. Maar achter die rustieke beelden gaat een wereld vol frustratie, verdriet en gemiste kansen schuil. Het knappe van Lee is, dat hij de claustrofobie en opgekropte emoties in beelden kan vatten, zonder daarbij zwaar op de hand te worden.
Het valt in de makers te prijzen, dat ze zich niet mee laten slepen in het wel en wee van hun personages. De hoge mate van zelfrelativering is zeer verfrissend. Regelmatig staan ironische uitroeptekens bij melodramatische gebeurtenissen. Marianne’s grote liefde rijdt met veel aplomb de film binnen op een groot wit paard. Dat is om te lachen, maar het zegt ook veel over de belevingswereld van Marianne. Ook Margaret, het jongere zusje van de Dashwoods, speelt in het ironische spel van Thompson en Lee een prachtrol. Met haar kinderlijke recht-voor-zijn-raap logica levert zij commentaar op de verkrampte omgangsvormen van de volwassenen. Dat leidt tot gênante, maar tegelijk vaak grappige situaties.
Hoofdattractie van de film is Emma Thompson, de Actrice. Nu zij zelf haar eigen rol heeft mogen schrijven is zij op haar best. Na jarenlang werken aan het script is zij zo versmolten met Elinor Dashwood, dat je je kunt afvragen waarom Austen haar hoofdpersoon destijds niet gewoon Emma Thompson heeft genoemd.

Fritz de Jong