Self/less

In de sf-actiefilm Self/Less leeft een doodzieke vastgoedmagnaat na een geesttransplantatie voort in het lichaam van een jonge man. Welke andere inventieve manieren hebben scenarioschrijvers in de loop der jaren bedacht om van lichaam, brein of persoonlijkheid te wisselen?

Door Mariska Graveland

We zijn tóch niet op weg naar het einde. Volgens het techbedrijf Phoenix kun je aan het eind van je leven herrijzen in een ander, jonger persoon, niet langer gehinderd door een haperend lichaam. Vervellen, zo wordt deze geesttransplantatie genoemd in de nieuwe sf-film Self/Less. Ouder worden en zelfs de dood is geen onvermijdelijk feit meer maar slechts een ziekte die te genezen of eindeloos uit te stellen valt. Er zijn wetenschappers zoals Aubrey De Grey die hier ook in werkelijkheid serieus over nadenken.
Het bewustzijn van de puissant rijke, doodzieke tycoon in Self/Less, gespeeld door Ben Kingsley, wordt via een soort CT-scanner overgeplaatst in het lichaam van een jongere man, volgens de baas van Phoenix "slechts een bundel organisch weefsel, een leeg vat." Het gevolg is dat niemands uiterlijk meer te vertrouwen is want er kan altijd een andere, getransplanteerde persoonlijkheid in huizen.
Regisseur Tarsem Singh heeft in eerder visueel vuurwerk als The Cell en The Fall geprobeerd om fantasiewerelden en werkelijkheid te integreren. In zijn nieuwste film trapt hij visueel op de rem en concentreert hij zich meer op de vraag hoe je de dood te slim af kan zijn. Is het lichaam een omhulsel dat je mag gebruiken om een zieke te redden? Orgaantransplantatie vinden we inmiddels ook normaal. Maar net als bij de netvliestransplantaties in The Eye en Blink komen er in Self/Less visioenen terug van de oude eigenaar. Want horen lichaam en geest niet bij elkaar?
Het idee van een lichaamsruil is eerder brandstof geweest voor scenarioschrijvers die hun wildste fantasieën erop los hebben gelaten. Een greep uit de vele oude films waar Self/Less nu een jongere versie van heeft gemaakt.

Clambake (1967) | ‘Trading places’ is een tijdje favoriet geweest bij scenarioschrijvers, zoals in deze lichtvoetige komedie waarin Elvis Presley als erfgenaam van een olie-industrieel van plaats verandert met een waterski-instructeur in Florida, om te kijken of de meisjes ook op hem vallen zonder geld. Veel herseninhoud valt er bij hen niet te ruilen.

Face/Off (1997) | Het aantal gezichten dat John Travolta in deze film afrukt is niet te tellen. Face/Off past officieel niet in het rijtje breinverwisseling, want alleen het uiterlijk wordt veranderd. Alsof er een hyperactieve plastisch chirurg aan de touwtjes trekt, net als in La piel que habito en Les yeux sans visage. Maar net als in Self/Less is niemands gezicht te vertrouwen, waardoor de film toch schatplichtig is aan John Woo’s actiefilm.

Gemini/Sôseiji (1999) | Shinji Tsukamoto ging aan de haal met het korte verhaal van de Japanse griezelschrijver Edogawa Rampo over een man die zijn tweelingbroer vermoordt en diens identiteit overneemt. De man was alleen vergeten dat hun vingerafdrukken verschillen. Wat eerst een makkelijke persoonsverwisseling lijkt (het lichaam van je tweelingbroer heb je immers zelf al), blijkt toch akelige haken en ogen te hebben.

The Man Who Changed His Mind (1936) | Prijs voor de beste filmtitel over dit onderwerp. Boris Karloff speelt een rancuneuze wetenschapper die experimenteert met het verwisselen van hersens. Benodigd: een metronoom met knipperende lichtjes en elektrische schichten, en veel rook. Uiteindelijk roept hij berouwvol uit: "You’re right, the human mind is sacred! Promise me to destroy all this."

The Picture of Dorian Gray (1945) | Stijve Hammer House of Horror-verfilming van de beroemde roman van Oscar Wilde over de knappe Dorian die jong blijft terwijl het schilderij met zijn beeltenis veroudert, en zijn innerlijke lelijkheid weerspiegelt. "All excess, as well as all renunciation, brings its own punishment."

The Unearthly (1957) | Een krankzinnige dokter gebruikt zijn psychiatrische patiënten als proefkonijn om zijn leven te verlengen, door kunstmatige klieren in hun schedels te plaatsen. Met rampzalig resultaat. Met een memorabele bijrol van de massieve Tor Johnson (vaste acteur van B-regisseur Ed Wood) met zijn kolossale wenkbrauwen.

The Man Who Could Cheat Death (1959) | Een wetenschapper in het Parijs van 1890 behoudt zijn jeugdigheid door regelmatig een klier te verwisselen (daar heb je ze weer) met die van een levend persoon. Je moet er maar opkomen, maar hij is dan ook geniaal natuurlijk. Men spreekt er schande van: "Denk je dat je belangrijker bent dan de ander?"

The Atomic Brain aka Monstrosity (1963) | Een rijke, gemene oude vrouw sluit een pact met een wetenschapper om haar hersens te implanteren in de schedel van — uiteraard — een sexy jonge vrouw, met behulp van atoomkracht. Maar het recht zal zegevieren want de vrouw eindigt uiteindelijk in het hoofd van een kat, en zal voortaan moeten gaan scharrelen in vuilnisbakken.

Sergeant Deadhead — The Astronut! (1965) | Beach party-film over een sergeant (tienerster Frankie Avalon) die per ongeluk met een chimpansee de ruimte in wordt ingeschoten. Terug op aarde is zijn persoonlijkheid drastisch veranderd. De verklaring is snel gevonden: zijn brein en dat van de chimpansee blijken te zijn verwisseld. Dat is geen reden om het wilde feesten te staken overigens.

Seconds (1966) | De plot van Self/Less vertoont veel overeenkomsten met deze duistere film van John Frankenheimer, waarin een levensmoede rijkaard door techbedrijf The Company in het lichaam van een knappe, vitale man (Rock Hudson) voortleeft. Ook hij heeft een dochter met wie hij slecht contact heeft, en ook hij komt erachter dat het keurig ogende Company er een morbide agenda op nahoudt.

Persona (1966) | Na een wild experimentele openingssequentie begint Ingmar Bergman een psychologische studie naar twee vrouwen, de één verzorgt de ander, wier persoonlijkheden langzaam in elkaar overvloeien. Daar is nu eens geen high tech-apparatuur voor nodig maar slechts een ziekenhuisbed in een kale kamer.