Samsara (Ron Fricke)

Associaties rijgen zich in rap tempo aan­een in deze niet-verhalende documentaire. Aan universele thema’s geen gebrek, maar worden we er ook wijzer van?

Als een hedendaagse Man met de camera doorkruist filmmaker Ron Fricke net als Dziga Vertov de wereld en vangt het leven op aarde in zijn lens: natuurwonderen, godsdienstige rituelen, industrialisatie en massacultuur. Hij deed dat aanvankelijk als director of photography voor Godfrey Reggio’s ecoklasiekker Koyaanisqatsi (1982), waarna hij besloot tot het maken van zijn eigen films, grotendeels op basis van dezelfde thema’s en motieven — zijn bekendste, Baraka (1995) bevat opvallend veel letterlijke citaten uit Koyaanisqatsi — maar met meer geavanceerde technieken. Samsara (Sanskriet voor ‘de cyclus van dood en wedergeboorte’) verschilt in opzet niet van Baraka, maar de thema’s hebben een update ondergaan: adembenemende landschapsfotografie gaat over in beelden van overconsumptie, pornoficatie en de schuivende relatie tussen mens en technologie.
Cinematografisch is Samsara indrukwekkend. De 70mm-beelden hebben een diepte en intensiteit die het gros van de 3D-films het nakijken geeft. Fricke ontwikkelde al ten tijde van Baraka een camerasysteem voor het maken van bewegende time lapses en dat kunstje levert ook in Samsara weer enkele schitterende shots op, die een haast kosmisch perspectief suggereren. Een echt narratief ontbreekt, maar in de montage van beelden en muziek laat Fricke niet na om dwingende verbanden te leggen tussen de verschillende shots. Een productiehal met een partij real dolls, een groepje go-go-danseressen, een geisha met een traan. En dan weer op naar de Filippijnen, voor een beeldenreeks over armoede en gevangenschap.
Zelf omschrijft Fricke zijn film als een ‘geleide meditatie’. En inderdaad: Samsara neemt je mee op een virtuele reis over de wereld, maar stuurt je daarbij ook richting een staat van onthechting. Indrukken komen en gaan, een gedachte heeft nog niet postgevat of hij lost alweer op in de volgende associatie. Dat is precies wat de films van Ron Fricke zo aantrekkelijk maakt om naar te kijken. Het is een vorm van toerisme: vluchtig en zonder verlies van comfort. In relatie tot de getoonde onderwerpen is het wel een erg vrijblijvende benadering. Je moet misschien in een eeuwige cyclus van dood en wedergeboorte geloven om daarmee echt genoegen te kunnen nemen.

Sasja Koetsier