ROTVOS

In vossenmensen en hamstermensen klopt hetzelfde warme hart voor de natuur, en toch zijn ze elkaars concurrenten in deze met een Gouden Kalf bekroonde documentaire.

Voor prachtige natuuropnamen hoef je niet naar Afrika. Betoverend mooi is in rotvos het korte fragment met twee spelende vossen in het Limburgse heuvelland. Ze maken luchtsprongen van plezier, net als de twee konijnen die daar in een terloops beeldrijm naast zijn gezet. Dan is het uit met de pret en vangt de telelens van Jan Musch en Tijs Tinbergen een heel ander soort actie. Want vossen en konijnen, die spelen niet met elkaar.
Musch en Tinbergen zijn tamelijk zuinig met dit soort beelden, want voor je het weet heb je van de natuur een romantisch spektakelstuk gemaakt. Dit betrokken, en soms licht ironische verslag van het veldwerk van vossenonderzoeker Jaap Mulder blinkt juist uit door een aangenaam soort Hollandse nuchterheid.
Een vos met jongen in een nevelig weiland, de flarden van even prachtige vogels die hij heeft opgegeten, de spieren en botten van een vermoedelijk bij een gevecht gesneuvelde vos op de snijtafel, het is allemaal volstrekt gelijkwaardig. Ook het oordeel over de ongetwijfeld grote dilemma’s rond natuurbeheer laat de film aan de kijker over.
De vos is namelijk dol op de bedreigde hamster, vroeger korenwolf genoemd. Dus op plaatsen waar dat schattige diertje wordt uitgezet om de populatie te vergroten moet de vos noodgedwongen worden afgeschoten. Iets dergelijks zien we gebeuren in een Noord-Hollands weidevogelgebied, waar de vos ook al de verhoudingen zoals de mens die graag ziet dreigt te verstoren.

Stroper
In minder bekwame handen was rotvos waarschijnlijk een voorspelbare educatieve reportage geworden over natuurbeheer en actiegroepen. Musch en Tinbergen stippen dat wel even aan met korte intermezzo’s in cafézaaltjes, maar zoeken de vos, de hamsters, de vogels en de mensen op in het vrije veld, weg van de abstracties. We wroeten in een vossenhol, inspecteren leeggeroofde vogelnesten en voelen de opwinding en de droefenis bij het vinden van een aantal pasgeboren vosjes. Want ja, slechts twee mogen blijven leven.
De onopvallende trefzekerheid die deze close-up van Nederlandse natuurliefde en regelzucht uitstraalt verraadt dat Musch en Tinbergen niet voor het eerst met dit bijltje hakken. Nadat ze in 1975 cum laude afstudeerden aan de Filmacademie zijn ze steeds samen blijven werken. Ze onderscheidden zich onder andere door een serie documentaires op het snijvlak van wetenschap en natuurfilm.
In Jaap Mulder vond het tweetal een ideale hoofdpersoon. Hij kan als een echte stroper door de landerijen draven om zijn strikken te zetten, maar kraait het ook uit van enthousiasme als hij in een stikdonkere nacht op het scherm van zijn laptop de data ziet verschijnen van een vos met een gps-ontvanger aan zijn halsband. Onderzoeksdrift en relativeringsvermogen blijken passie en emotie niet in de weg te staan, zoals onder andere blijkt uit de aangrijpende ontknoping die rotvos nog voor ons in petto heeft. De jury van het Nederlands Filmfestival had er een Gouden Kalf voor beste documentaire voor over. Tamelijk verrassend, want hiermee werden geduchte kandidaten als carmen meets borat en boris ryzhy gepasseerd.

Leo Bankersen