Return to Homs

De Syrische stad Homs was een van de vroegste verzetshaarden tegen president Bashar al-Assad. Talal Derki filmde onder inslaand mortiervuur de radicalisering van zijn vrienden, in de IDFA-openingsfilm Return to Homs.

De keuze voor Return to Homs als openingsfilm voor het IDFA zorgde meteen na bekendmaking voor heftige reacties op internetfora. ‘Het filmfestival begint dus met een staaltje anti-Assad-propaganda à la Riefenstahl’, luidde een van de meer genuanceerde postings.

Die beschuldiging van propaganda lijkt onvermijdelijk als documentairemakers zich wagen aan conflicten in het algemeen en die in het Midden-Oosten in het bijzonder. De minimale aanwezigheid van onafhankelijke journalisten en de onoverzichtelijke wirwar van elkaar bestrijdende partijen maken eigenlijk ieder verslag verdacht. Dat gold voor The Square – over het Tahrirplein, waar de Egyptische revolutie begon – en Ground Zero Syria, die beide zijn gemaakt door relatieve buitenstaanders. Return to Homs, over een periode van drie jaar gemaakt van binnenuit, door de opstandelingen zelf, biedt natuurlijk helemaal een eenzijdig perspectief.

Het valt ook niet te verifiëren of het protest zo vreedzaam begon als Basset, de negentienjarige keeper van het nationale voetbalelftal die uitgroeit tot verzetsleider, beweert. En net zomin of de opstand die hij aanvuurt met spreekkoren misschien een sektarische, anti-Alawitische ondertoon heeft. Op de voice-over onthoudt regisseur Talal Derki zich van commentaar. Hij is een feitelijk verteller, die iedere vorm van emotionele dramatisering vermijdt.

Het extreem direct gefilmde oorlogsgeweld spreekt voor zich. Er vallen doden op een halve meter van de camera. Bloederige gewonden, huilende overlevenden, het inslaan van mortieren, maar ook flauwe grappen, chaotisch strijdoverleg en gelanterfant achter het front – het komt allemaal recht voor z’n raap en ogenschijnlijk ongecensureerd in beeld.

De heftigheid, rauwheid en banaliteit van de vuurgevechten zijn echter dan je ooit zult zien op het journaal. Toch zijn dit niet de beelden met de meeste impact. Die zitten voorbij de helft van de film, als Basset, die net zijn laatste goede vriend heeft verloren, zich lamlendig op de grond laat zakken en tegen de camera zegt dat hij niet meer verder kan en wil vechten. Hij valt in slaap, er verschijnt een kortstondige glimlach op zijn gezicht en dan wordt hij hardhandig gewekt door een salvo mitrailleurschoten. Dit is het omslagpunt van de film. Geloofde Basset hiervoor nog optimistisch in de overwinning en een vredige toekomst, hierna is alle hoop vervlogen en krijgt zijn strijd een onmiskenbaar suïcidaal karakter.

Return to Homs laat zien hoe de Syrische burgeroorlog een stad met een geschiedenis van vier millennia compleet verwoest. Maar meer nog laat de film zien hoe zij geesten knakt en zielen verplettert. Return to Homs kan dan ook worden opgevat als een onversneden oproep aan de internationale gemeenschap om in te grijpen. En ja, dat is propaganda, van de humanitaire soort.