QUI VIVE

Korte tijd na Familie wordt er opnieuw een verfilming van een Nederlands toneelstuk uitgebracht. In Frans Weisz’ en Judith Herzbergs Qui vive worstelt een joodse familie met de erfenis van de holocaust.

Qui vive begint als een aflevering van een soap. Als de titels op het doek verschijnen, zien we ook de gezichten van de acteurs die erin meespelen en de namen van de rol die ze spelen. Zo’n korte introductie is geen overbodige luxe. Qui vive, de verfilming van Judith Herzbergs toneelstuk ‘Rijgdraad’, is het vervolg op het veelgeroemde toneelstuk (1982) ‘Leedvermaak’, dat in 1989 ook door Frans Weisz verfilmd werd, en dertien jaar later mag het geheugen wel opgefrist worden.
Bovendien is de familie die in Leedvermaak op een bruiloftsfeest werd geportretteerd inmiddels nog verder uitgebreid. Door alle scheidingen en hertrouwde echtparen is het niet zo eenvoudig te volgen wie bij wie hoort; ook in dat opzicht ontwikkelt Qui vive zich als een echte soap.
‘Leedvermaak’ was destijds vooral zo’n opzienbarend toneelstuk omdat de tweede generatie oorlogsslachtoffers er een stem in kregen. Niet alleen joden die de holocaust bewust meegemaakt hebben zijn getraumatiseerd, maar hun kinderen hebben eveneens klappen door gekregen. In Qui vive — een vrij ingrijpende bewerking van het toneelstuk dat Toneelgroep Amsterdam in 1995 opvoerde — blijkt dat de tijd geen wonden heelt. Stuk voor stuk worstelt iedereen nog steeds met de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. De ziekenhuisdirecteur Nico (Pierre Bokma) raakt in een crisis en zoekt troost op de boerderij waar hij als kleuter heeft ondergedoken; bij zijn eerste vrouw Dory (prachtig gespeeld door Marjon Brandsma) wordt de nieuwsgierigheid naar haar gestorven vader nog sterker als ze in verwachting raakt van Simon, die haar vader in het concentratiekamp heeft gekend.
Zo zijn de zielen van alle joodse personages nog steeds gekerfd door de Tweede Wereldoorlog. En als de tweede generatie slachtoffers zelf kinderen krijgen, dan zullen zij onvermijdelijk het estafettestokje doorgeven.

Omineus
Regisseur Frans Weisz en scenarist Judith Herzberg laten de personages zozeer zwelgen in hun psychische problemen, dat de film behoorlijk topzwaar wordt. Judith Herzberg kan in haar poëzie en ander toneelwerk grote gevoelens zo mooi onbenoembaar laten, door zich te concentreren op schijnbaar onbetekenende kleinigheden. Maar haar scenario — en in mindere mate het toneelstuk ‘Rijgdraad’ ook al — lijdt aan een overdaad aan uitleggerigheid. En in de regie van Frans Weisz krijgen subtiliteiten nog minder kans.
Vaak kozen Herzberg en Weisz de meest omineuze locaties uit voor de buitenscènes. Vrienden maken een uitje naar Westerbork, of mensen ontmoeten elkaar bij de Dokwerker tijdens de herdenking van de februari-staking. Alsof joden alleen op zulke historisch beladen plekken rondhangen.
Het beeld van niet-joden in de film is evenmin fijnzinnig. Onderduikmoeder Riet (Annet Nieuwenhuijzen) en de gojse stiefmoeder van Nico (Sigrid Koetse) zijn naiëve flapuits: elke zin is een misplaatste opmerking, zodat zij karikaturale personages worden.
Qui vive speelt zich af rond 1980, toen traumaverwerking nog veel werd weggestopt. Maar in ons tijdperk, waarin er een hele herdenkingscultus bestaat, doet Qui vive nogal expliciet en gedateerd aan. Een fijnzinnigere behandeling van het onderwerp had de film zeker aangrijpender gemaakt.

Pieter Bots