Platform

Met het monumentale Platform voert Jia Zhang-ke de toeschouwer terug naar het China van dertig jaar geleden. Een tijd vol grote beloftes voor de toekomst, waarin het land een grote sprong naar het Westen leek te maken.

De jaren tachtig waren voor China in politiek en cultureel opzicht een periode van ingrijpende hervormingen. Een vrije-markteconomie verving het rigide communistische systeem. In plaats van nationalistische liederen klonk nu disco op straat. Televisie, gasfornuis en filtersigaretten werden geïntegreerd in het revolutionaire streven. Platform gaat over deze verwarrende tijd, en stelt een groep idealistische theatermakers centraal die zich graag mee laat voeren op de stroom van propagandatoneel naar breakdance. Eenmaal verlost van de strakke Mao-jasjes laten de jongelui hun haar permanenten en slaan ze aan het kettingroken.

Doorgaans maken films het algemene gebeuren toegankelijk via de belevingswereld van het individu: het kleine drama als reflectie van het grote. Regisseur en scenarist Jia Zhang-ke blijft echter voortdurend afstand bewaren tot zijn personages. De plot verdiept zich slechts oppervlakkig in hun privéleven, terwijl het camerawerk voornamelijk uit statische totaalshots bestaat.

Door het ruime, beschouwende perspectief worden ook de personages symbolen voor de politiek-culturele dooi. Iedere verandering aan hun uiterlijk en gedrag is direct betekenisvol, en belangrijker dan hun persoonlijke strubbelingen of motieven. De stijl, verder gekenmerkt door veel clair obscur en een uiterst spaarzaam gebruik van montage, verbeeldt op deze manier het collectivistische ideaal dat ondanks alles blijft heersen. Het laagje democratisering en keuzevrijheden is heel dun, zo leert Platform: popmuziek en spijkerbroeken verhullen niet dat politiek protest met publieke executies in de kiem wordt gesmoord, en dat vrouwen in het kader van geboortebeperking abortus moeten ondergaan alsof het een blindedarmoperatie betreft.

Jazzballetje
Niettemin herinnert de film door zijn titel aan het gelijknamige Chinese hitje uit de jaren tachtig, dat verhaalt over iemand die koppig op het station blijft wachten tot eindelijk zijn geliefde arriveert. De verwijzing impliceert een geloof in de toekomst, maar dan wel tegen beter weten in. Even suggestief zijn de vele opnames vanuit rijdende auto’s, of de scène waar de vrachtwagen met de theaterploeg achterin een stukje over een zandweg puft, om vervolgens rechtsomkeert te maken. Een schijnbaar doelloos en daarom ook treurig stemmend onderweg-zijn – maar kijk ze eens lachen, al die hoofden in de achterbak.

Zodoende neemt Platform vooral de tijd om het dubbelzinnige van de hervormingen aan het licht te brengen. Mooi voorbeeld is ook het tableau waarin twee meisjes van de groep voor vermeende autoriteiten een jazzballetje opvoeren om toestemming te krijgen voor hun show. De knalrode pakken en frivole sprongetjes botsen met het grauw-communistische decor, zonder dat hieruit een duidelijke stellingname spreekt. De scène is vooral aandoenlijk. Door zulke momenten wint Platform ook aan bezieling, en wordt het steeds evidenter hoezeer Jia’s relatie met de periode er een is van liefde en verbittering tegelijk.

Oorspronkelijk had Jia zichzelf 195 minuten gegund om deze gevoelens over te brengen. Voor Europese roulatie werd de film teruggebracht tot ruim tweeëneenhalf uur, door de ascetische regie nog steeds een flinke zit. Toch blijkt deze lengte de perfecte destillatie van tien merkwaardige jaren. Met minder minuten had Jia onmogelijk de verschuivingen zo gedetailleerd en vooral ook zo natuurlijk op kunnen voeren. Niet bepaald een publieksfilm, maar voor wie het geduld op kan brengen bewijst Platform zich van minuut tot minuut als een bijzondere, melancholische compositie vol stille tekens van verandering.