Pi

De fantastische film heeft nooit een gebrek gehad aan gestoorde wetenschappers. In een subgenre waar scheikunde, natuurkunde en biologie doorgaans vaste ingrediënten zijn, valt een film over een wiskundig genie op, zeker met de titel Pi. Het lowbudget-debuut van Darren Aronofsky is dan ook behoorlijk tegendraads en leverde hem meteen de regieprijs van het Amerikaanse Sundance festival op.

De makers van The Blair Witch Project wisten precies wat ze deden toen ze hun film aan de Amerikaanse distributeur Artisan verkochten. De nieuwe speler op de lastige Amerikaanse arthousemarkt had eerder bewezen dat een kleine genrefilm die door Hollywood onverkoopbaar werd geacht wel degelijk een publiek kon vinden.

Die film was het naar het getal vernoemde Pi, het in 1997 opgenomen regiedebuut van Darren Aronofsky. De film heeft een laag budget, werd opgenomen op grofkorrelig zwart-wit materiaal, ontbeert bekende namen, handelt op het eerste gezicht over wiskundige problemen en heeft een titel die herinnert aan huiswerk op de middelbare school. Een slimme campagne en een doordachte distributiestrategie zorgden ervoor dat Pi alle hordes trotseerde en toch een publiek vond, waarmee Artisan zich profileerde als een vernuftig opererende distributeur met hart voor de zaak.

De miljoenen die het bedrijf later met The Blair Witch Project binnenhaalde overstemmen het bescheiden succes van de voorganger ruimschoots en zullen hopelijk worden benut om de ingeslagen weg voort te zetten, want met de uitverkoop van gevestigde concurrenten Miramax en New Line aan Hollywood staat het stimuleren van avontuurlijke jonge filmers bij de twee grootmachten niet meer hoog op de agenda. Zin voor avontuur kan Aronofsky in ieder geval niet ontzegd worden: wie een film maakt over een wiskundig genie dat aan hoofdpijn, paranoia en mathematische obsessies ten onder dreigt te gaan, zoekt doelbewust de weg van de meeste weerstand.

Zonderling
Het genie is Max Cohen, een contactgestoorde zonderling die in zijn verduisterde appartement de ultieme breinbreker wil kraken: in alles valt een wiskundig patroon te ontdekken, dus moeten de beurskoersen ook voorspelbaar zijn. Het gaat hem niet om het geld, maar om het scheppen van orde in de chaos. Het raadsel laat zich niet eenvoudig ontrafelen, zeker niet wanneer Max voortdurend wordt lastiggevallen door opdringerige beurshandelaren en orthodoxe joden, die de nummerieke sleutel tot de thora zoeken en daarmee de geheime naam van God hopen te achterhalen.

Die samenkomst van wetenschap, kapitalisme en religie is niet ongebruikelijk in het subgenre van de gestoorde wetenschappers: onderzoek en experiment kosten nu eenmaal een smak geld en voor God spelen stemt altijd tot nadenken. Aronofsky waakt er echter voor de geijkte paden te bewandelen. Pi is geen film waarin een obsessief wetenschapper de doos van Pandora opent en zijn creatie slachtoffers maakt, de wiskundige is het slachtoffer van zijn eigen werk. Al vormt mathematica de rode draad, de film doet geen zwaar beroep op de kennis van de kijker, maar schetst bovenal een indringend portret van een geobsedeerde en ontsporende twintiger.

Verstikkend
Met behulp van dynamisch camerawerk, drukkende locaties en een sterke elektronische soundtrack gunt Aronofsky ons een blik in het hoofd van zijn getergde held, overtuigend vertolkt door debutant Sean Gullette. Diens groeiende paranoia en migraineaanvallen worden stilistisch slim uitgewerkt, zodat werkelijkheid en waanbeeld ook voor de kijker soms niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. Daarmee past de film in de traditie van Repulsion, Eraserhead, Clean Shaven en Tetsuo van Shinya Tsukamoto. Die laatste lijkt vooral stilistisch een inspiratiebron te zijn geweest, al gaat Aronofsky veel subtieler te werk en kan hij beter uit de voeten met dialogen.

Zo verstikkend als de roemruchte voorgangers is Pi helaas niet, daarvoor is de inzet toch net iets te wetenschappelijk en de afwikkeling te vrijblijvend. Dat laatste heeft veel te maken met de spirituele implicaties die in de joodse subplot intrigerend worden aangeroerd, maar geen bevredigende uitwerking krijgen. Een zekere visuele en auditieve flair kan Aronofsky echter niet ontzegd worden, waardoor zijn verkenning van het raakvlak tussen genialiteit en gekte in ieder geval een prikkelende ervaring oplevert. Dat de jonge regisseur uitdagingen bewust opzoekt siert hem, dat hij onder de vlag van Artisan op de ingeslagen weg doorgaat staat vast: momenteel legt Aronofsky de laatste hand aan een verfilming van Requiem for a Dream, een deprimerende en van heroine doortrokken roman van cultauteur Hubert Selby jr. Dat wordt vast weer een lastige klus voor de marketingdivisie van zijn broodheren.