PASOLINI, UN DELITTO ITALIANO

Waarom zou de moord op een regisseur die films maakte over de seksuele, politieke en sociaal-culturele aspecten van de Italiaanse samenleving ruim twintig jaar later nog het onderwerp moeten vormen voor een film? Die noodzaak is er niet als de officiële versie van Pier Paolo Pasolini’s dood wordt geloofd, maar Pasolini, un delitto Italiano trekt deze in twijfel. Was Pasolini het slachtoffer van een samenzwering of van een lustmoord?

Als dichter, romancier, essayist en filmer groeide Pasolini (1922) in het begin van de jaren zeventig uit tot het geweten van Italië, toen dat land werd geteisterd door groeiende drugsproblematiek en bomaanslagen door politiek links en rechts. Regisseur Marco Tullio Giordana schetst in een meeslepende mengvorm van documentaire en fictie de sociale en politieke achtergrond van het drama rond Pasolini. Zijn film is geen Italiaans onderonsje geworden, maar een puzzel waarvan steeds meer stukjes in elkaar blijken te passen. Volgens Giordana was Pasolini een ziener die de vinger legde op de zere plekken van de kapitalistische maatschappij: corrupte bankkartels, verwaarloosde medische zorg en de gewetenloosheid van de massamedia.
Giordana was een vijfentwintigjarige student toen in 1975 zijn grote intellectuele voorbeeld werd vermoord. Vijf jaar later maakte hij met Maledetto vi amerò zijn eerste film over Pasolini. Daarin legt hij een link met een andere belangrijke Italiaanse politieke moord, namelijk die op Aldo Moro. De film won een Gouden Luipaard op het festival in Locarno. In de periode daarna hield hij zich voornamelijk bezig met de regie van muziek- en televisiefilms, maar zijn ‘profeet’ vergat hij niet. In 1994 publiceerde hij het boek ‘Pasolini, un delitto Italiano’, dat hij zelf meteen verfilmde.

Ravage
Met een fictieve verhaallijn als leidraad loodst Giordana de kijker door de brij van insinuaties en mogelijke complotten. Hoofdrolspelers zijn Pasolini’s moordenaar Pino (Carlo de Filippi), inspecteur Pigna (Tony Bertorelli) en advocaat Guido Calvi (Claudio Bigagli). Pino de Kikker is een straatschoffie met een zwarte krullenbos, grove gelaatstrekken en een onderontwikkeld normenstelsel. Althans dat suggereert de psycholoog die hem onderzoekt. Want Pino’s ogen twinkelen vol minachting bij iedere nieuwe versie die hij van de moord geeft. Cruciale vragen beantwoordt hij met een schouderophalend "weet ik niet". Hij is de verpersoonlijking van het soort jongens waar Pasolini op viel en in wie hij een volkse puurheid zei te vinden. Typisch Pasolini om de waarheid onder leugenaars te zoeken.
Pino zegt de beroemde Italiaan te hebben vermoord nadat Pasolini hem — tegen de afspraak in — anaal wilde neuken. En, zo hadden ze afgesproken, Pino zou juist de rol van de "maschio" nemen. Pasolini zou hem hebben bedreigd met een stuk hout, zodat Pino uit zelfverdediging terugsloeg. Vervolgens stal hij Pasolini’s witte Alfa Romeo en reed per ongeluk over de gewonde regisseur heen. Gruwelijke politiefoto’s wijzen uit dat van Pasolini’s lichaam daarna niet veel over was. Pino kon nooit in zijn eentje zo’n ravage aanrichten, is de leidende gedachte in de film. De suggestie van de openbare aanklager dat Pino medeplichtigen had, maakt Pino woedend, alsof zijn criminele capaciteiten worden onderschat.
Medeplichtigen of niet, Pasolini is dood. In bekend documentair archiefmateriaal is een teneergeslagen Bertolucci te zien, die zijn reactie geeft op de moord: "Ik weet niet precies wat er gebeurd is, maar ze hebben Pasolini het zwijgen opgelegd." Alberto Moravio is bijna sprakeloos van verdriet.

Geweten
Giordana loopt niet in de valkuil waar veel Pasolini-kenners intrappen, namelijk die van de ruziënde ‘experts’ en ‘ex-vrienden’. Alleen de mensen die er echt toe doen mogen hun zegje doen. De luidruchtige actrice Laura Betti, die zichzelf tot opper-Pasoliniaan heeft gebombardeerd, blijft gelukkig buiten beeld. Omdat het documentaire archiefmateriaal spaarzaam en op de juiste plekken is gebruikt, is Pasolini, un delitto Italiano een vloeiend geheel geworden. Geen enkel moment worden Pasolini’s verdiensten voor de film en de literatuur tot demagogische proporties opgeblazen; zijn belang wordt geïllustreerd aan de hand van kleine details, in bescheiden scènes. Met zachte hand stuurt Giordana de kijker een bepaalde richting uit, maar dat stoort geen moment. De film verdiept het inzicht van mensen die Pasolini alleen kennen als de regisseur van Mamma Roma, Il vangelo secondo Matteo en Salò. Degenen die in hem de beheerder zien van het Italiaanse geweten, kunnen woedend vaststellen hoe een profeet monddood werd gemaakt.

Thessa Mooij