PALINDROMES

Palindromes van Todd Solondz heeft een bewonderenswaardig levenslustig en idealistisch uitgangspunt: loswrikken wat onwrikbaar is.

Vrouwen zagen het, maar mannen niet, zo werd destijds verteld over het feit dat twee actrices om beurten één vrouw speelden in Luis Buñuels Cet obscur objet du desir. Het is deze film die regisseur Todd Solondz aanhaalt als mensen hem vragen waarom hij de dertienjarige Aviva in zijn nieuwe film Palindromes door acht verschillende actrices en één acteur liet spelen. Geen toeschouwer die het in de film van Solondz niet waarneemt, overigens, maar even goed een geslaagd experiment.
Misschien dat de mannen het bij Buñuels film niet altijd zagen omdat beide actrices (Carole Bouquet en Angela Molina) even fraaie brunettes waren, al was de één kuis en de ander warmbloedig. Verleidelijkheid is verraderlijk, en de blik op een ‘objet du desir’ is troebel, zo bleek.
In Solondz’ film Palindromes draait het experiment met de actrices echter om iets heel anders dan om manipulatie en verleiding. Verleidelijkheid was altijd al een schaars goed in Solondz’ droef stemmende suburbs; nu eens niet gesitueerd in New Jersey maar ergens in Kansas. Ook Ellen Barkin die in Palindromes de moeder speelt verbergt haar charme achter een mond die deze keer niet flirterig en uitdagend scheef staat, maar eerder lijdzaam en dommig scheef. Geen van de actrices die gestalte geeft aan de twaalfjarige Aviva Victor munt uit in schoonheid. En in uiterlijk konden ze soms niet contrastrijker zijn: de schriele roodharige witte Hannah Freiman, de grote, dikke, Afro-Amerikaanse Sharon Wilkins, de jongen (!) Will Denton en ergens daartussen de volwassen en enige bekende actrice Jennifer Jason Leigh met raar wafelijzerhaar. Samen zijn ze Aviva: een eenzame tiener die hunkert naar het moederschap, daar door haar moeder vanaf gehouden wordt, na een gedwongen abortus het huis ontvlucht en terecht komt in een ‘pro-life’ huishouden.

Twijfel
Wat nu verrast aan Palindromes is dat het helemaal niet nodig is om steeds dezelfde gestalte te zien om mee te kunnen voelen met Aviva’s strijd. Het meisje blijkt voor medeleven meer afhankelijk van de wisselende positie die zij inneemt in het verhaal (slachtoffer of dader; lief of naar) dan van de actrices die haar gestalte geven. Al is het zeker ook zo dat sommige actrices meer indruk maken. Zo gaat de even massieve als kwetsbare Sharon Wilkins je erg aan het hart, en zit je bij Jennifer Jason Leigh toch een beetje tegen die bekendheid aan te hikken (‘Kijk, Jennifer Jason Leigh! — raar stemmetje doet ze’). Het verschil maakt verschil en toch ook weer niet.
Twijfel, daar lijkt Solondz het bij Palindromes nog het meest om te doen. Twijfel en ambivalentie via de schets van een Amerika waarin alle idealen zich spiegelen en iedere tegengestelde overtuiging even emotioneel geladen en onwrikbaar is. Terwijl hij in de vorm speelt met de steeds veranderende gestalte van Aviva, hamert Solondz in dialoog en structuur (palindroom) op wat onveranderlijk is, of bij het einde weer terugkeert naar het oude. "Wat er ook gebeurt, je zal altijd jezelf zijn", stelt moeder Ellen Barkin haar vierjarige dochter gerust die zich na de zelfmoord van nichtje Dawn Wiener (de hoofdpersoon in Solondz debuutfilm Welcome to the dollhouse) zorgen maakt over haar eigen toekomst. "Er is geen vrije wil", zegt de van pedofilie beschuldigde broer van Dawn, Mark Wiener, daar nog eens bovenop. "Er zijn alleen maar genen en toevalligheden." Marks ‘genetische en toevallige’ noodlot is het burgerlijke vooroordeel dat alleenstaande magere mannen met brillen niet veel goeds in de zin hebben. Dat vooroordeel maakt hem tot een uitgestotene en brengt hem bijna in de gevangenis.

Moordaanslagen
Todd Solondz laat Aviva dan wel door acht zeer verschillende acteurs spelen, maar laat haar ronddolen in een universum waar beginpunt en uitkomst zich spiegelen. Aviva wil moeder worden, en dat blijft haar drijfveer, ook na de abortus en ook nadat ze in een ‘pro-life’-huishouden is beland waar aan de ene kant het recht op leven van kinderen met een afwijking met aanstekelijk gejubel wordt bezongen, maar waar anderzijds moordaanslagen op abortusdokters worden beraamd en gepleegd. Er valt voor de kijker amper te kiezen tussen de even liberale als burgerlijke opvattingen van Aviva’s ouders die hun dochter tot een abortus dwingen, en de even conservatieve als vrijzinnige opvattingen van de ‘pro-lifers’ die niet alleen die dochter maar ook al die andere afwijkende kinderen opvangen in hun goddelijke commune. Wat Solondz zelf voor moreel standpunt inneemt laat hij in het midden. Loswrikken wat onwrikbaar is, dat schijnt zijn drijfveer te zijn in Palindromes, een bewonderenswaardig levenslustig en idealistisch uitgangspunt voor een regisseur die meestal, en ook weer hier, juist uitmunt in het verbeelden van de gevangenissen die onze levens (en lichamen) eigenlijk zijn.

Jann Ruyters