OSMOSIS JONES

Piet Kroon is de eerste Nederlander ooit die de regie heeft gevoerd over een grote Hollywood-animatiefilm. Studio Warner Bros. gaf hem de supervisie over het getekende segment van Osmosis Jones, waarvan het live action-gedeelte werd geregisseerd door de gebroeders Farrelly. Kritiek heeft hij ook op Hollywood. "Het blijft lastig met meerdere kapiteins één schip op koers te houden."

De wereldwijd met prijzen overladen korte animatiefilm Dada die Piet Kroon in 1994 maakte, vormde de ultieme referentie toen hij zes jaar geleden de oversteek naar Hollywood waagde. "Je bent diep ongelukkig als je in Nederland wordt geboren en tekenfilms wilt maken", denkt Kroon. "Er gebeurt hier te weinig op dat gebied: je kan in feite geen kant op en moet daarom naar Amerikaanse studio’s uitwijken als je echt iets in het vak wilt betekenen."
Na als vingeroefening in Londen voor Steven Spielberg aan An American tail: Fievel goes West (1991) te hebben gewerkt, profiteerde de 40-jarige cartoonist halverwege de jaren negentig van het uitstekende tekenfilmklimaat dat de recettes van Disney’s Lion king had gecreëerd. "Alle andere grote studio’s roken geld en haastten zich om óók avondvullende animatiefilms te gaan maken", herinnert hij zich. "Er ontstond een enorme vraag naar tekenaars en alle producenten speurden de hele wereld af naar nieuwe arbeidskrachten."
Zelf kwam het talent bij Warner Feature Animation terecht, waar hij zich al snel omhoog werkte van ‘animator’ tot ‘storyboard artist’. "Het was een groot voordeel om bij een jonge studio als Warner terecht te komen. Bij Disney schuif je aan in een hele lange rij wachtenden die allemaal azen op een hogere positie. Warner kende echter een open structuur: als je aantoonde dat je wat kon, mocht je zo doorschuiven."
Als storyboarder ‘visualiseerde’ de Nederlander de scripts van The quest for Camelot (1998) en The iron giant (1999). "Je hebt echt het gevoel dat je film aan het maken bent", merkte hij. "Als ‘animator’ teken je de hele dag maar raak en besef je nauwelijks dat die honderdduizenden frames uiteindelijk één film zullen vormen."

Sprookjes
Nadat de storyboards van beide producties met lof waren ontvangen, trok de Nederlander de stoute schoenen aan en klopte aan bij de grote Warner-bazen voor nog meer verantwoordelijkheid. En met succes: Kroon mocht in de ‘development hall’ van de studio uit tientallen mogelijkheden het project kiezen waar hij de supervisie over zou willen voeren.
Het werd Osmosis Jones, waarin de (getekende) hoofdrol werd vertolkt door een roekeloos wit bloedlichaampje Osmosis (Chris Rock). Tijdens een routinecontrole in het lichaam van superhork Frank (Bill Murray) komt Osmosis het uiterst agressieve virus Thrax (Laurence Fishburne) op het spoor, die zich ten doel heeft gesteld zijn gastheer binnen zeer korte tijd onder de groene zoden te krijgen. De ijdele burgemeester van ‘Frank’ (William Shatner) heeft geen boodschap aan de onheilstijding en legt de trouwe diender het zwijgen op. De enige die Osmosis gelooft en wil helpen is Drix, een even rationele als koelbloedige bruistablet.
"Die sprookjes van Disney draaien al honderd jaar om hetzelfde soort verhalen", zegt Kroon. "Na acht minuten barst de hoofdpersoon in zingen uit en legt weinig subtiel uit wat zijn of haar zin van het leven is. Deze film brak, net als The iron giant, volledig met dat concept. Verhalen als deze zijn zeer zeldzaam in Hollywood; ik probeer continu iets nieuws te vinden in het medium tekenfilm en Osmosis Jones ís nieuw. Het idee van een stad in een lichaam kan je ook alleen maar in animatie uitvoeren — voor dit soort films is animatie voor mij persoonlijk ooit uitgevonden."
Toch viel de regie van de film hem zwaar. "Het is gebruikelijk dat je een animatiefilm met twee of meer regisseurs maakt. Toch blijft het lastig met meerdere kapiteins één schip op koers te houden. Er breekt vroeger of later toch een stammenstrijd uit over de route en de eindbestemming van het schip."
Toen Warner de broertjes Peter & Bobby Farrelly aan boord haalde voor de regie van de live action-scènes, zaten er opeens vier kapiteins aan het roer. "Ik was heel blij dat Warner zulke grote namen aan de film wilde verbinden, want het bewees wel dat ze vertrouwen hadden in de film", stelt Kroon. "Anderzijds moet je wéér nieuwe mensen overtuigen van jouw visie en jouw ideeën."
Wat in het geval van de Farrelly’s nog niet mee viel. "Ze leken geen moment te begrijpen wat wij nu écht met de film wilden. Dat zie je ook aan het eindproduct: in het animatiedeel ligt het tempo ontzettend hoog, er zit volgens mij geen beeldje te veel in. Het live action-deel kent een heel ander ritme: de Farrelly’s zetten gewoon de camera aan en lieten Bill Murray op geheel eigen wijze Bill Murray zijn — dat werkt niet bij zo’n film als deze. Ik denk dat het beter was geweest als ze hem strakker hadden gehouden, hem hadden gepusht in het ritme van de animatie te blijven: snel, flitsend, spetterend."

Blaxploitation
Het hele studiosysteem werkt in Amerika zo tergend langzaam, vertelt Kroon. "Als een ‘high executive’ met een idee komt waar jij zeker van weet dat niemand er iets mee opschiet, heb je niet genoeg aan alle rationele argumenten van de wereld om diegene van dat idee af te brengen: je hebt maar te doen wat die hoge baas zegt — en vindt daarna meestal het gelijk toch wel aan je kant. Er wordt door zo achter de feiten aan te hobbelen ontzettend veel geld over de balk gesmeten. Osmosis Jones had door efficiënter te werken een kwart van de kosten kunnen besparen."
Eenzelfde probleem deed zich voor bij de casting van de stemmen, iets dat pas halverwege het project gebeurde. "De film was in eerste instantie bedoeld als een persiflage op blaxploitation-films als Shaft. Dat aspect was al afgezwakt toen Chris Rock erbij kwam. Ik was heel blij met hem, al moesten we wel het hele personage opnieuw aan hem aanpassen. Rock is een klein mannetje met een hele grote mond die meer zegt dan dat ie kan waarmaken, terwijl wij Osmosis als een stoere actieheld hadden ontwikkeld."
Dus moest een groot aantal scènes opnieuw worden getekend — wat weer enkele miljoenen guldens kostte. "Het is eigenlijk een krankzinnig proces", erkent Kroon. "En iedereen is er ook wel van overtuigd dat je eerst een verhaal en een casting moet hebben voordat je kan gaan tekenen. Maar het studiosysteem is al eeuwen hetzelfde en niemand durft een constructief statement te maken dat het eigenlijk makkelijker en dus goedkoper kan."

Traditioneel
Dit is volgens de regisseur ook een van de voordelen van ‘computer generated images’ (cgi) boven traditionele tekenfilms. "Voor een normale tekenfilm werkt een animator drie, vier dagen en laat dan zien wat hij heeft gemaakt — een paar seconde film vertaalt zich in honderden tekeningen. Nog los van de tijdsdruk kan je het die man gewoon niet aandoen om dan te zeggen: weet je wat, hij moet toch van links naar rechts lopen, maak maar opnieuw allemaal!"
Bij cgi werkt dat makkelijker. "Je hebt een scène in de computer staan en kan met twee drukken op een knop alles veranderen wat je wilt: hoe snel een beweging wordt gemaakt, hoe lang iemand met z’n ogen knippert, zonder je iemand dagen extra werk bezorgt. Je voelt je dan als regisseur ook vrijer om ingrijpender veranderingen aan te brengen."
In Osmosis Jones zijn een aantal scènes en karakters met cgi vervaardigd. "Het personage van de pil is heel bewust met cgi gedaan, omdat zijn synthetische karakter toch een vreemdeling is in het organische wereld van Frank", stelt de filmmaker. Andere elementen die met de computer zijn gemaakt zijn de snelwegen in het lichaam van Frank en het openingsshot door de mond heen naar zijn inwendige stad.
Kroon c.s. hebben echter hun best gedaan om de cgi-shots er niet uit te laten zien als cgi-shots. "In bijvoorbeeld Disney’s Beauty and the beast, maar ook in het recentere Atlantis is veel te duidelijk te zien welke shots en karakters wel en niet op het beeldscherm zijn ontworpen", vindt hij. "Wij hebben er bewust voor gekozen niet alle toeters en bellen te gebruiken die je gratis bij cgi krijgt. Je kan virtuele lampen plaatsen zodat je fantastische schaduwen en lichteffecten krijgt die je nooit zo perfect kan krijgen bij traditionele animaties. Dit maakt het contrast tussen ‘perfecte’ en ‘imperfecte’ beelden veel te groot: je moet juist proberen ze subtiel samen te laten vloeien."
Ondanks lovende kritieken voor het tekenfilmdeel, deed Osmosis Jones (kosten: 75 miljoen dollar) het aan de Amerikaanse boxoffice beneden alle verwachtingen (amper 15 miljoen). Zit de wereld nog wel te wachten op traditioneel getekende films? De regisseur twijfelt. "Nee, daar lag het niet aan — al was er in het begin wel sprake van dat de hele film per computer gemaakt zou worden." Om budgettaire redenen werd van hogerhand besloten dit toch niet te doen. "In de Amerikaanse bioscopen is de concurrentie moordend: elk weekend worden vier nieuwe films de bioscopen in geduwd en maandag wachten de studio’s in angst en beven af wat de uitslag van de wedstrijd zal zijn. Wij stonden tegenover Rush hour 2 en American pie 2 geloof ik; ik wil niet zeggen dat het een gelopen koers was, maar het zijn wel lastige titels om het met een relatief onbekende film tegen op te nemen."
Hetzelfde probleem deed zich eerder voor met The iron giant. Heeft Warner daar niets van geleerd? Een diepe zucht. "In artistiek opzicht was die film uitstekend geslaagd: hij had dat jaar geloof ik de meest lovende kritieken van alle films die uitkwamen. Als je zo’n film niet aan de man kan brengen, mag je echt spreken van een falende marketingafdeling."
De beloofde beterschap voor Osmosis Jones bleef helaas bij woorden. "Het is een moeilijk concept om bij mensen bekend te maken", erkent de regisseur. "Dat moet je langzaam opbouwen, het publiek langzaam aan de karakters laten wennen. DreamWorks had hetzelfde dilemma met Shrek, maar die zijn er duidelijk wél in geslaagd." Warner pompte flink wat geld in de Osmosis Jones-campagne, maar tevergeefs. "Twee jaar geleden was iedereen zich er heel erg bewust van dat alles anders moest dan bij The iron giant. Er rolden stapels ideeën over tafel: er zouden korte tv-spotjes worden gemaakt waarin Osmosis als een rolmodel kinderen zou leren niet te roken, niet te drinken en geen drugs te nemen. Als die filmpjes aanslaan, kan je ouders en kinderen na een tijdje makkelijk naar de bioscoop lokken met een avondvullende film over dat positieve karakter."
Het bleef weer bij mooie woorden. "Als filmmaker ben je ervan overtuigd dat jóuw project de meeste aandacht verdient, maar bij studio’s denken ze daar anders over. Warner brengt jaarlijks 25 films uit en alle 25 regisseurs vinden dat hun film de klapper van het jaar moet worden. De grote Warner-film dit jaar is Harry Potter; in die campagne stoppen ze tientallen miljoenen dollars omdat ze weten dat ze het er toch wel uit zullen halen. Terwijl juist die film zou volstaan met een kort berichtje in de krant dat ie klaar is."
Frustrerend? "Een beetje wel ja. Anderzijds begrijp ik ook wel dat ‘de nieuwe film van Piet Kroon’ niet direct een kaskraker zal worden. Als je op straat herkend wilt worden, moet je vooral geen tekenfilms gaan maken."

Robbert Blokland