OSAMA

In de moedige, krachtige film Osama doet een Afghaans meisje zich voor als jongen om zo de straat op te mogen.

In Osama’s Kabul is het altijd stil op straat. De enige mensen die schreeuwen zijn de mensen met wapens: de Talibaanstrijders die als zelfuitgeroepen leger van God een geperverteerde theocratie in stand houden en met de liefde van Allah iedere dissident opsluiten of vermoorden. Nog steeds is er geen rust want door de NAVO getolereerde drugsbaronnen maken in sommige delen van Afghanistan opnieuw de dienst uit.
Decennialange stammenstrijd, een oorlog met de Russen en een dictatuur hebben van de Afghanen bange en stille mensen gemaakt. Niet van de mujahedin in de bergen want dat zijn altijd al strijders geweest. Maar wel van de ouders en kinderen die nooit meer dan pionnen waren. Eerst hielden de oorlogen hen binnen, en toen was het Allahs liefde waardoor ze de straat niet meer opdurfden. Dit moet lange tijd het gruwelijkste oord op de planeet zijn geweest. Voor vrouwen met name. Mannen moesten werken en bidden maar vrouwen mochten alleen ademhalen, koken en kinderen baren.
Tegen die achtergrond leeft de twaalfjarige Osama samen met haar moeder en grootmoeder. Ze kunnen nauwelijks overleven want van de Talibaan mogen vrouwen niet werken en de mannen in het gezin zijn omgekomen tijdens de oorlog. Om toch aan geld te komen, knipt grootmoeder op een avond Osama’s haar en kleedt haar als een jongetje. Maar al snel nadat Osama aan het werk gaat, stuurt de Talibaan haar naar een school voor geestelijken. Daar blijft niet lang geheim dat ze eigenlijk een meisje is.
Regisseur Siddiq Barmak maakte meteen gebruik van de rust toen de Talibaan in 2002 door de Amerikanen werden verdreven. Tussen juni 2002 en maart 2003 filmde hij met amateurs uit Kabul niet zonder gevaar dit verhaal over de onderdrukking. Vorig jaar kreeg Osama in Cannes terecht een speciale jury-vermelding. Dit is Barmaks eerste lange speelfilm en om dan onder die omstandigheden met onervaren spelers een film als deze voor elkaar te krijgen, moet je talent hebben. Osama is ook de eerste speelfilm uit het Afghanistan van na de Talibaan. Zoals de Engelsen zeggen: ik neem mijn hoed voor hem af.

Woestijn
Jorge Louis Borges schreef ooit een kort verhaal over een Arabische koning die door de koning van Babylonië in een doolhof met hoge muren werd opgesloten. Ten lange leste ontsnapte de beledigde koning en zei tegen de Babyloniër dat hij in zijn eigen land een veel groter en ingewikkelder labyrint had. Hij ging naar huis, verzamelde zijn leger, viel het rijk van de Babyloniër aan en nam zijn rivaal op een kameel mee de woestijn in. Na drie dagen rijden, zei de Arabier: "Dit is mijn doolhof. Hier zijn geen lange gangen af te lopen en deuren open te breken." Hij maakte de touwen los en liet de man achter in de woestijn waar hij van honger en dorst omkwam.
Daar doet Osama’s Kabul aan denken: een woestijn. Het heeft dezelfde stilte en dezelfde onzichtbare muren in zijn benauwende dictatuur. Voor de Afghanen waren er geen deuren open te breken of gangen af te lopen. Ze braken wel zichzelf af: de dictatuur die het diepst ingrijpt is de dictatuur die je jezelf doet verraden, die je je identiteit afpakt. Barmak vertelt dat in Osama met minimale middelen.

Ronald Rovers