Only God Forgives

Fantasmagorische kladderadatsch

  • Datum 06-06-2013
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Only God Forgives
  • Regie
    Nicolas Winding Refn
    Te zien vanaf
    01-01-2013
    Land
    Frankrijk/Thailand/Verenigde Staten/Zweden
  • Deel dit artikel

Only God Forgives zorgde voor verdeelde reacties in Cannes. Onterecht, want Nicolas Winding Refn bracht een fonkelende film noir naar de Rivièra.

Door Ronald Rovers

Geen auto’s, wel Ryan Gosling. Nicolas Winding Refns Only God Forgives is een fantasmagorische kladderadatsch. Zijn tweede film met Gosling na Drive is een crimethriller die je kunt bekijken als de waanzinnige, fonkelende slotscène van een verhaal over de ondergang van een Amerikaanse misdaadfamilie, maar ook als een stripboek en ook als Mondriaans Compositie in Geel, Blauw en Rood. Wat Von Trier deed voor de arthousefilm, doet Refn met de actiefilm: spelen met de regels, die breken, nieuwe regels verzinnen als het nodig is. En die dan weer breken.

Bizarre twist
Het decor is Bangkok. Een stad waar alles kan, weten we uit andere films. Bangkok is dus niet het echte Bangkok, maar het Bangkok van de film. Net zoals Gotham niet het echte New York is. Het bezwaar van exotisme dat in Cannes te horen was, gaat dus niet op. Refn gaat juist bewust op zoek naar die fictieve stad door alles clair-obscur in sterke contrasten en intense kleuren te filmen, à la Caravaggio en Rembrandt. Veel zwart dus ook in de film, wat van Only God Forgives meer nog dan van Drive een film noir maakt.
Een film noir, maar dan anders. Refns femmes fatale zijn niet de bekende zwoele, afstandelijke lustobjecten. Dat zagen we al in Drive waarin Carey Mulligan het schattige buurmeisje speelt dat gered moet worden. Dát is de femme fatale die ervoor zorgt dat de Driver ten onder gaat. In een bizarre Oedipale twist is het in Only God Forgives de moeder die Goslings personage de doodsteek bezorgt — vileine rol van Kristin Scott Thomas — door te eisen dat hij wraak neemt voor de dood van z’n broer. Het buurmeisje en de moeder als fatale vrouwen, dat wil zeggen, archetypes binnenstebuiten gekeerd. Refn vond een manier om de tragiek van het noirgenre nog weer eens een keer een andere richting in te sturen en daarmee persoonlijker en intiemer te maken.
En dan Ryan Goslings gezicht, dat volgens een recente internetviral altijd de indruk geeft dat Gosling z’n cereal niet lust. Fout. Ryan Gosling persifleert zichzelf precies zoals Refns films dat ook doen. Dat zijn actiefilms die zich bewust zijn van hun eigen status. Zo staat ook Goslings gezicht niet op zichzelf. Het is niet uitdrukkingsloos. Goslings gezicht is het stoïcijnse, finale gezicht dat alles al gezien heeft, dat duizend eerdere gezichten uit eerdere actiefilms verbergt en dat zich net zo van zijn status bewust is. Als Gosling een van die knetterende oneliners zou oplepelen waar Schwar­zenegger en Steven Segal in grossierden, dan zou Refns film meteen camp worden. Maar op dat niveau wil de Deen niet werken en dus zwijgt de acteur.

Overdrive
Only God Forgives is na Drive geen stap achteruit voor Refn, wat de grote verdeeldheid onder critici in Cannes misschien suggereerde, maar een stap vooruit. Want over het belangrijkste aan OGF hebben we het nog niet gehad: z’n uitzonderlijk gestileerdere vorm.
Net als in een stripboek laat Refn het verhaal min of meer in losse composities zien, in diepe, overdadige kleuren. De ruimtes ertussen zijn weg. Het is alsof je onder een stroboscoop naar een film kijkt: steeds als het licht valt, zie je wat er gebeurt. Daarna is het weer donker. Films doen niet anders, want niemand ziet ooit de ruimte tussen de frames. Wat Refn heeft gedaan, is dat idee stilistisch in overdrive zetten, met als resultaat deze enorme uitvergroting van een film. Daarom gebeurt er zo veel in slow motion: omdat de acties zijn vertraagd en opgeblazen. Dat is wat de film gemeen heeft met Mondriaan: elementaire actie en primaire kleuren. Mondriaan meets Sin City meets Griekse tragedie.
En dan nog blijft een van Refns fortes ongenoemd, namelijk dat hij de kijker in de huid laat kruipen van personages die in andere films de daders zijn. De Pushertrilogie toont de ondergang van drugsdealers in Kopenhagen. Bronson is in de gelijknamige film een crimineel die in de gevangenis een megalomaan cabaret opvoert. Valhalla Rising laat de dodengang zien van een stel plunderende Vikingen. Die fascinatie met de tragische ondergang van de agressor is Refns leitmotief. In Only God Forgives neemt Gosling wraak namens z’n broer, een vent die in dronken toestand een kind vermoordde. Zo lukt het Refn al meer dan vijftien jaar om de kijker aan de hand te nemen naar plekken waar die zelden eerder kwam. Terwijl die over de jaren heen in al die films toch al veel plekken bezocht. Dat is Refns grote verdienste: spelen met de bouwstenen van genres en bewijzen dat de mogelijkheden nog lang niet zijn uitgeput. Ook in Only God Forgives laat hij je het onbekende herkennen.