Onder ons

Onder ons, het eerste deel van Marco van Geffens ‘Vinex’-trilogie, is het langverwachte antwoord op het gebrek aan ‘Nederlandsheid’ in de Nederlandse film. Ruw, fel en schrijnend. There is something rotten in the state of Vinex.

In het eindeloze gehakketak over de multiculturele samenleving wijst de beschuldigende vinger hoofdzakelijk richting de ‘ander’. Het debat gaat nooit een keer over onszelf. Ook de Nederlandse film blinkt — en dat is traditie — bepaald niet uit in kritische zelfreflectie. Het hier uitgevonden genre van de multicultikomedie neemt weliswaar op speelse wijze vooroordelen over en weer op de hak, maar voor een confrontatie met zichzelf hoeft de kijker nauwelijks bang te zijn.
In deze context komt Onder ons aan als een klap met een honkbalknuppel. De ouverture van Marco van Geffens ‘Vinex’-trilogie over het ‘drama van het gelukkige gezin’ bezit zo’n beetje alle eigenschappen waarvoor zo vaak jaloers naar de Belgische cinema wordt gekeken. Het is een ruwe, felle, schrijnende en schurende familietragedie, die nou eens wel een spiegel durft voor te houden.
Van Geffen schreef eerder het scenario van de ‘mocrofilms’ Het Schnitzelparadijs en De president. In zijn debuut als regisseur richt hij zich, net als Karim Traïdia in De Poolse bruid, op de Nederlands-Poolse verhoudingen. Logisch, want het verhaal wil reflecteren op de machtskloof tussen uitbuitende bazen en onderdrukte loonslaven. Dan kom je al snel uit bij Poolse migrantarbeiders die in dienst zijn bij Nederlandse families.

Dominant
Het gastgezin waar Ewa als au pair terechtkomt, behandelt haar niet met de gelijkwaardigheid waarvoor Nederlanders zichzelf graag op de borst kloppen. Peter en Ilse nemen een arrogante, afstandelijke en dominante houding aan. Ze hebben het empathisch vermogen van een bakvis. Maar Van Geffen doet met geen enkel personage moeite het hart van de kijker te veroveren. De introverte Ewa is minstens zo ergerlijk, vanwege de schijnbare gewilligheid waarmee ze zich in haar ondergeschikte rol laat duwen. Al vrij snel heb je door dat ze een psychisch probleem heeft. Maar terwijl Peter en Ilse haar met een geforceerde Nederlandse openheid proberen te bereiken, blinkt zij hoe langer hoe meer uit in een ondoorgrondelijk stilzwijgen.
Naar de precieze aard van Ewa’s stoornis blijf je dankzij de gewaagde, ingenieuze plotstructuur. tot het einde raden. De film vertelt drie keer dezelfde gebeurtenissen, vanuit het echtpaar, Ewa’s Poolse vriendin Aga en vanuit Ewa zelf. Bij iedere versie krijg je nieuwe fragmenten te zien, waardoor het beeld beetje bij beetje completer wordt. De spanningsboog is wat stroperig, maar op dramatisch niveau pakt de thrillerconstructie sterk uit. Met elk nieuw gezichtspunt moet je je in een ander personage zien te verplaatsen — hoezeer hun contraproductieve gedrag identificatie ook tegenwerkt.
Toch maakt Van Geffen één typisch Nederlandse filmmakers-blunder, in de allerlaatste scène nog wel. Dan maakt hij expliciet wat tot dat moment juist knap impliciet bleef: de vraag of de bron van Ewa’s angsten reëel is of gestoeld op paranoia. Een smetje op een nagenoeg perfecte film: een vlijmscherpe maatschappij-analyse van machtsverschillen en miscommunicatie in de multiculturele Vinex-wijk, gevangen in een intelligent multiple perspective plot. Dit is het langverwachte, onbehaaglijke antwoord op het vermeende gebrek aan ‘Nederlandsheid’ in de Nederlandse film.

Niels Bakker