On the Road

Na de Odyssee is Jack Kerouacs On the Road de moeder van alle reisverhalen. Walter Salles maakte er een film van, nadat het plan voor een filmadaptatie vijfenvijftig jaar onderweg was.

Wat je niet zult halen uit deze verfilming van Jack Kerouacs roman is inspiratie. In ieder geval niet de geromantiseerde inspiratie die de fans van het boek en andere bewonderaars van de Beat Generatie uit de jaren vijftig erin hoopten te vinden. Tot verdriet van enkele recensenten en misschien ook wel van een paar andere kijkers koos de Braziliaanse regisseur Walter Salles niet voor een lyrische hommage aan het heilige vuur dat Dean Moriarty en Kerouacs alterego Sal Paradise eind jaren veertig op drie avonturen door Amerika stuurde en waarin alleen seks en drugs de motor zijn van hun vrije vlucht naar de horizon.
Weerstand was dus te verwachten. Tegen een boek dat al generaties lang verslonden wordt — de teller staat sinds 1957 voorbij de tien miljoen verkochte exemplaren — is het voor een film lastig opboksen. Net als bij adaptaties van Kuifje of de Smurfen is het onmogelijk om een vorm te vinden die tegemoet komt aan alle fantasieën over Kerouacs klassieker.

Verzet
Salles begreep dat On the Road niet alleen een serie plaatjes bij Kerouacs verhaal moest worden. ‘Hebben roadmovies nog bestaansrecht’, vroeg hij zich vijf jaar geleden in The New York Times af onder de titel ‘Notes for a Theory of the Road Movie’. Ja, gaf hij zelf maar vast het antwoord, want ‘roadmovies dagen [de] cultuur van conformiteit uit. Ze gaan over ervaren, boven alles. Ze gaan over de reis. Over wat geleerd kan worden van de ander, van degenen die anders zijn. In een wereld die zulke idealen steeds meer in twijfel trekt, kan het belang van roadmovies als een vorm van verzet niet ontkend worden.’ Ervaren, reizen en leren van de ander. Dus ook leren van wat er tussen 1957 en nu is gebeurd. Zowel met de personages als met de cultuur.
Wat Salles deed en wat de film veel boeiender maakt dan een veredelde en bij voorbaat gedateerde kostuumverfilming, is zowel de vrijheid als de illusie van die vrijheid laten voelen. Is dat een reactionaire interpretatie van het boek? Nee. Want waar leidde al die reislust nou echt toe, die drang die altijd evenveel wegrennen als vertrekken is? Wat gebeurde er de afgelopen decennia met al die reizigers die een groter afzetgebied hadden gezocht voor hun ideeën en hormonen? Een zichzelf serieus nemende maker als Walter Salles kon in 2012 niet om zulke vragen heen. Ook al werken Eric Gautiers beelden van uitgestrekte Amerikaanse landschappen nog zo aanstekelijk.

Jazzmelodieën
De vrijheid en energie uit Kerouacs verhaal zijn voelbaar in de schitterende cadans van de film, die de vrije improvisatie volgt van de jazzmelodieën op de soundtrack.
Daarom geeft Salles ons zo weinig achtergrond over de personages: we worden het verhaal in geslingerd en moeten meeliften op wat voorbijkomt. Meeliften ook, zoals Sal doet, op Dean Moriarty’s tomeloze energie. Dat betekent van de ene naar de andere scène rennen, springen, vliegen, duiken, vallen, opstaan en weer doorgaan. Zonder te weten waarheen. Zoveel vrijheid laat je je verloren voelen en dat is Salles’ grootste verdienste in On the Road. Pas dan ben je echt onderweg.
Dat is misschien ook waarom Salles de roadmovie aan het wezen en het mysterie van film vindt raken: omdat die de verbeelding is van het principe dat iets wat in beweging is niet vastgepakt en begrepen kan worden. Geen tijd dus ook voor Sal om te begrijpen. Alleen om te ervaren. Het begrijpen en leren kwam later.
Geleidelijk voert Salles dan de duisternis het verhaal binnen. Het dreigende einde van iets. Van dromen, jeugd, de meedogenloze honger naar het onbekende. Laten we zeggen, zonder het einde te verklappen, dat Salles de film een onmisbare ambivalentie heeft meegegeven. Want meedogenloos zijn de reizigers uiteindelijk ook naar elkaar en daarin ligt de kiem van alle tegenstrijdigheden die de sixties hebben opgeleverd. Onder al dat bejubelde verlangen naar vrijheid en camaraderie overheerste altijd het verlangen van het individu. In hoeverre zijn ze ooit echt samen onderweg geweest, vraag je je af, terugkijkend. En is Sal Paradise en dus Jack Kerouac uiteindelijk niet gewoon een fellow traveler, een parasiet die zich voedde met wat Moriarty hem gaf? Was hij niet altijd de lifter en nooit de bestuurder?

Ronald Rovers