NORD

De meeste Nederlandse vakantiegangers laten het rechts liggen op hun tocht naar het zuiden van Frankrijk. Wie Nord ziet, het speelfilmdebuut van Xavier Beauvois (1967), geeft ze geen ongelijk: Normandië is in deze film een kille, grauwe, naargeestige streek, waarin het altijd regent. Het sombere klimaat weerspiegelt zich in de bewoners: gesloten mensen, niet in staat tot zinvol onderling contact. Een handicap waaraan het in Nord opgevoerde gezin ten gronde gaat.

Nord opent met een lang shot waarin de camera vanaf een afstand de contouren van een havenstadje in beeld brengt. Een loodgrijze hemel en lelijke bouwsels bepalen het panorama. Waarmee de toon van de film is gezet. In het volgende shot wacht een auto voor een open brug. Beauvois neemt ruim de tijd om het dalen van de brug te laten zien. Als de slagbomen eindelijk omhoog gaan, rijden we Calais binnen, om het stadje aan het eind van de film via dezelfde brug weer te verlaten. In de tussentijd speelt zich voor onze ogen een familiedrama af.
Met vooral visuele middelen, dialogen zijn spaarzaam, toont Beauvois de teloorgang van een gezin, dat bestaat uit een alcoholistische vader (Bernard Verley), een zwijg- en lijdzame moeder (Bulle Ogier), een zoon in de puberleeftijd (Xavier Beauvois zelf) en een lichamelijke en geestelijk gehandicapte dochter (Agnès Evrard). Hoewel alcoholisme een bepalende rol speelt in het gezin, gaat Nord niet in de eerste plaats over de funeste gevolgen van drankmisbruik. De gezinsproblematiek is fundamenteler, want het stevige innemen van de vader verhult een mislukt huwelijk. Man en vrouw wisselen na vijfentwintig jaar huwelijk alleen nog maar triviale mededelingen uit ("Ik ga naar bed").

Liefdevol onthaal
Zoals altijd zijn de kinderen de dupe van de echtelijke frustraties, die voor een steeds beklemmender sfeer in huis zorgen. De situatie wordt onhoudbaar door het gedrag van de vader. Met woede-uitbarstingen terroriseert hij de gezinsleden, die iedere dag gespannen afwachten hoe zijn humeur zal zijn als hij terugkomt van zijn werk als apothekerassistent. Gefluisterde opmerkingen als "Ik kan die man niet meer zien" en "Ik hoop dat hij zich doodrijdt" geven aan hoe de gezinsleden snakken naar een oplossing. Bijna apathisch horen zij aan het eind van iedere middag het geluid van een tweedehands BMW dichterbij komen.
Noch de vader, noch de moeder is in staat de impasse te doorbreken. Zij gedragen zich als tot elkaar veroordeelden, aan echtscheiding wordt niet gedacht.
Ingrijpen van buitenaf, de man wordt wegens zijn drankzucht ontslagen, bewerkstelligt uiteindelijk een verandering in het gezin. Opname in een kliniek volgt, maar bij zijn terugkeer thuis wacht de man geen liefdevol onthaal, maar wordt hij als een onvermijdelijk noodlot ontvangen. In het besef dat hij de liefde van zijn vrouw en kinderen verloren heeft, is hij een reddeloos man. Dat hij zijn vroegere baan terugkrijgt, verandert daar niets aan. Een terugval in de drank volgt, waarna een fatale fout in het samenstellen van een medicijn hem definitief over de rand duwt.

Dramatisch overgewicht
Drie jaar werkte Beauvais aan de realisering van zijn geesteskind, dat hij uiteindelijk ter wereld bracht voor nog geen miljoen gulden. Daarbij kreeg hij steun van het Centre National du Cinéma, een instelling die vier keer per jaar uit zo’n tweeduizend (!) ingediende scenario’s er een stuk of vijf(!) selecteert voor financiële ondersteuning. Na deze opsteker bleek aanvullende financiering voor zijn film zo moeilijk te vinden, dat het uiteindelijk te danken is aan acteur Bernard Verley, die zijn bankrekening plunderde, dat de film gerealiseerd kon worden. Beauvois’ gedrevenheid — Nord behoort tot de categorie urgente films — komt sympathiek over. Het zou mooi zijn als zijn inspanningen beloond waren met een sublieme film. Dat is helaas niet het geval. Hoewel de fraaie, uitgebalanceerde enscenering valt te prijzen, bezwijkt de film aan een dramatisch overgewicht. Misschien uit angst niet duidelijk genoeg te zijn, stapelt Beauvois ellende op ellende. Alles wat mis kan lopen, moet ook mis gaan. En behalve alle gezinsproblemen (waarin incest natuurlijk niet ontbreekt) ventileert de film en passant ook nog kritiek op de gezondheidszorg (de ontwenningskliniek functioneert tevens als psychiatrische inrichting) en op de algehele doofheid van de samenleving voor psychische noden. Door deze veelheid aan thematiek lijkt Nord wel een case-study voor maatschappelijk werkers. ("Let u ook op de interactie tussen vader en zoon")
Als een echte debutant wil Beauvois met Nord teveel tegelijk. Zijn film maakt vooral nieuwsgierig naar een ‘ingetogen Beauvois’. Dat zal een uitstekende film zijn.

Jos van der Burg