NINOTCHKA

Stalin, Parijs en Garbo samen in één heerlijke komedie: het gerestaureerde ninotchka (1939) wordt opnieuw uitgebracht, vooruitlopend op een Ernst Lubitsch-retrospectief in het Filmmuseum.

‘Garbo laughs!’ zo luidde de slogan voor ninotchka, en het zegt genoeg dat men eind jaren dertig naar de bioscopen snelde om een lachje van Greta Garbo op te vangen. Een maand nadat Hitler Polen binnenviel werd ninotchka in Europa uitgebracht. In het donker van de bioscoop werd een lenteachtig Parijs opgetrokken, ‘in die prachtige tijd dat een sirene nog een brunette was en geen alarm’. Een spervuur aan zulke heerlijke oneliners volgt — geen wonder als je weet dat Billy Wilder heeft meegeschreven aan het scenario.
In dit frivole Parijs arriveert een delegatie Russen, die een ingewikkelde juwelendeal tot een goed einde moeten brengen, maar dit verhaaltje vormt vooral een excuus om het communisme eens flink te laten botsen met het kapitalisme.
Op de Lubitsch-manier uiteraard, dus met veel kwinkslagen en romantiek. Garbo speelt met haar koele imago door een rechtlijnige communiste te spelen die ongevoelig is voor de romantische uitstraling van Parijs. Ze is alleen maar geïnteresseerd in de bouwtechniek van de Eiffeltoren en omschrijft de situatie in Rusland als: "There will be fewer but better Russians." Een oorlogswond in haar nek is haar grootse trots.

Vulkaan
Garbo, niet onbekend met de vrouwenliefde, speelt verder met haar mannelijke imago door op het perron luid te roepen tegen de man die haar koffer wil dragen: "Don’t make an issue of my womanhood." Nee, de oogst van volgend jaar en de elektriciteitsverspilling in de lichtstad, dát zijn zaken die haar aan het hart gaan. Een kleine tand in het wiel van de evolutie, zo ziet ze zichzelf. Dan ontmoet ze een man die ze eerst nog een ongelukkig product van een gedoemde cultuur noemt, maar die haar door de toendrawind geharde gezicht spoedig zal laten ontdooien. Opeens mag ze van zichzelf een excentriek hoedje op en dineert ze in de sjiekste restaurants. Ze kan het zelf niet geloven: ze groeide op met geitenmelk, sleepte zich met wodka door haar diensttijd en nu zit ze aan de champagne.
ninotchka staat garant voor twee uur genieten. Garbo speelt haar voorlaatste rol misschien iets te schematisch, maar de manier waarop Stalin ervan langs krijgt, mag gerust wrang amusement worden genoemd. De ‘Lubitsch touch’ werkt ook hier weer op volle kracht. Maar wat is die Lubitsch touch eigenlijk? Ooit bedacht door de pr-afdeling van de filmstudio, werd het al snel opgepikt om een hele rij aan verdiensten mee samen te vatten: zijn films zijn subtiel, elegant, gevat, met gepolijste nonchalance, een ironische noot en sexy humor, en soms met een trieste ondertoon als tegenwicht voor de vrolijke momenten.
Een paar jaar later zou Lubitsch het nazisme op de hak nemen in to be or not to be (1942), een satire over een Poolse acteergroep die probeert te ontsnappen aan de nazi’s. Lubitsch wist in de grote maatschappelijke omwentelingen altijd de menselijke maat te vinden. Zo laat hij niet alleen twee geliefden lichtvoetig om elkaar heen dansen, maar zag hij ook dat er een vulkaan op uitbarsten staat. Garbo kijkt ernaar en lacht.

Mariska Graveland