N — The Madness of Reason

Koloniale koortsdroom

  • Datum 16-09-2015
  • Auteur
  • Gerelateerde Films N — The Madness of Reason
  • Regie
    Peter Krüger
    Te zien vanaf
    01-01-2014
    Land
    België
  • Deel dit artikel

Niemand minder dan de Nigeriaanse schrijver Ben Okri schreef de teksten voor het halluci­nante filmessay N — The Madness of Reason, over de encyclopedische waanzin van het (neo)kolonialisme.

Door Dana Linssen

Het is bijna zonde om de naam Raymond Borremans te googelen om erachter te komen of hij echt heeft bestaan. Want hoewel de werkelijkheid vaak beter is dan fictie, zou je soms ook willen dat iemand een personage als Borremans kon verzinnen. Een Franse ontdekkingsreiziger, banjo-eenmansorkest, rondtrekkende bioscoopeigenaar en koortsig encyclopedist die het op zich nam om de eerste encyclopedie van Frans West-Afrika te schrijver. Hij kwam tot de letter N.
Encyclopedisten spreken zeker in tijden van internet enorm tot de verbeelding. Ooit waren zij de eersten die kennis verzamelden, boekstaafden en categoriseerden. Ze brachten ordening in de wereld. Borremans stond in de traditie van dat 18de-eeuwse Verlichtingsideaal. Maar hij was wel 200 jaar te laat toen hij in de jaren dertig van de vorige eeuw begon om zijn duizenden lemma’s over de aardrijkskunde en geschiedenis, lokale gebruiken, flora en fauna, legenden en roddels, krantenknipsels en folklore van Ivoorkust op indexkaartjes te schrijven. Er was geen systeem, althans niet anders dan de gedachte dat het systematiseren vanzelf tot systeem zou leiden. Vandaar de ondertitel ‘The Madness of Reason’. Of zoals Shakespeare het zegt: "Het mag dan waanzin zijn, maar er zit systeem in.”
Maar er was nog iets anders aan de hand natuurlijk. In het Europa dat hij achterliet woekerde in het classificatie-ideaal het fascisme.

Liefdesbrief
Er zit nog een ander systeem in. Borremans werd verliefd op West-Afrika. Zijn encyclopedie is ook een inventarisatie van zijn liefde. Een liefdesbrief waarin elke huidplooi, elk donshaartje, elke moedervlek van een geliefde bezongen en beschreven is. Een liefde ook waarin de encyclopedie uiteindelijk een substituut werd voor het geliefde land zelf. Wat dat betreft doet zijn project wel een beetje denken aan dat van de cartografen uit Over de ijzeren gestrengheid van de wetenschap van Jorge Luis Borges, waarin de kaart van een gebied zo nauwkeurig moest zijn dat hij uiteindelijk dat hele gebied bedekte.
En zo ‘verovert’ Borremans zijn geliefde land, hij annexeert het. Zijn blik op Afrika is typisch westers: hij kan het land alleen begrijpen door het zich toe te eigenen. En plotseling krijgt het kennisideaal (neo)kolonialistische trekjes. Neemt hij het continent mee dat hij verliet.
Voor de Belgische filmmaker Peter Krüger (in veel van zijn werk gefascineerd door encyclopedisten) was precies die kritische kijk op het Verlichtingsidealisme het uitgangspunt voor een cinematische phantom ride, een intuïtieve en hybride ouverture voor de catastrofe van classificatie en lineariteit. In zijn film laat hij Borremans van gene zijde zijn project voltooien. Maar niet zonder dat hij zich realiseert hoe illusoir de gedachte van identiteit is die we aan vaststaande feiten denken te kunnen ontlenen.

Ben Okri
N is dan ook geen biopic, geen film óver Borremans, maar meer een film die dóór Borremans aan ons verteld wordt. Een geest met voortschrijdend inzicht en blinde vlekken. En deze deels fictieve Borremans heeft de stem van acteur Michael Lonsdale gekregen en de woorden van de Senegalese schrijver Ben Okri (die ook ter gelegenheid van de Nederlandse première een aantal vertoningen zal bijwonen).
En wat Borremans ons vertelt gaat net zozeer over het heden als over het verleden. Krügers film verhaalt van de burgeroorlogen die op de dekolonisatie volgden, van het moment waarop alleen ‘echte’ Ivorianen stemrecht kregen. Hij staat met zijn kritische kijk op de koloniale periode in een Belgische traditie; gek genoeg leeft het onderwerp op die manier nauwelijks onder Nederlandse filmmakers.
N — The Madness of Reason is krankzinnig, rijk en gelaagd, poëtisch en hard, mysterieus en ontgoochelend. Even obsessief als Borremans zelf en een van de meest originele en authentieke films van het afgelopen jaar.