Mysterious Masterpiece

'Ik ben het niet die schildert'

  • Datum 31-05-2017
  • Auteur
  • Gerelateerde Films Mysterious Masterpiece
  • Regie
    Maarten de Kroon
    Te zien vanaf
    01-01-2016
    Land
    Nederland
  • Deel dit artikel

Vier eeuwen nadat het werd gemaakt, houdt het door raadsels omgeven schilderij Stilleven met breidel van de zeventiende-eeuwse, rebelse schilder Torrentius nog steeds de gemoederen bezig.

De mysterieuze schilder Johannes Torrentius (1589-1644) had een reputatie als ‘verleider van burgers, bedrieger van het volk, schoffeerder van vrouwen, een verkwister van zijn eigen en andermans geld’, zo meldt een geschiedenis van Haarlem uit 1754. Deze dandy liet het breed hangen en stond bekend als religieuze rebel, drinkebroer, provocateur en vrijzinnig denker. Toch ging zijn enige bewaarde schilderij, het raadselachtige Stilleven met breidel uit 1614, over matigheid: doe water bij je wijn, toom je verlangens in zoals een breidel dat doet bij het paard.
De schilder omringde zijn werk graag met mystificaties. Torrentius beweerde dat zijn schilderijen ‘met andere verf zijn geschilderd dan alle andere schilderijen’. Zijn kunst zou pure magie zijn: ‘Ik ben het niet die schildert…’ Boven zijn pas voltooide schilderij zou je een ‘zoet gezoem van bijen’ horen. De deskundigen in de gedegen documentaire Mysterious Masterpiece staan voor een raadsel hoe dit fotografisch ogende werk tot stand is gekomen: er is geen spoor van olieverf, pigmentbindende eiwitten en kwaststreken te vinden. Maakte hij gebruik van alchemie, sissend salpeterzuur, een camera obscura?
"Alsof het vaag opdoemt uit een eeuwige duisternis", zo omschrijft schrijver Nelleke Noordervliet het topstuk uit het Rijksmuseum in de film. Constantijn Huygens noemde het werk een mirakel, maar verbaasde zich in zijn ongepubliceerde memoires Mijn jeugd ook over de sekte-achtige taferelen die zich rondom het fenomeen Torrentius afspeelden, alsof zijn goddeloosheid ook weer tot een soort religieuze cultus en aanbidding leidde.
Torrentius speelde met vuur door ook aanstootgevend erotisch werk te maken en het geloof belachelijk te maken, wat hem op twintig jaar gevangenisstraf kwam te staan. Zodoende raakte hij in de vergetelheid; zijn enige bewaard gebleven schilderij werd pas vorige eeuw teruggevonden bij een kruidenier in Enschede, die het gebruikte als deksel van een krentenvat.
Maarten de Kroon, die eerder met zijn broer Pieter-Rim de Kroon de film Hollands licht maakte, heeft zijn documentaire opgezet als een kunstthriller, waarbij elke keer weer een poging wordt gedaan om het mysterie rond het schilderij op te lossen. De restaurateur zit met zijn handen in het haar, en het is te prijzen dat hij durft te zeggen dat hij het gewoonweg niet weet. Hij oppert zelfs dat het misschien maar beter is om het mysterie in stand te houden, een opvallende uitspraak voor een onderzoeker. De brave vorm — veel talking heads — had wel wat spannender gemogen, maar Torrentius zelf weet vier eeuwen later zijn publiek nog steeds te verleiden met zijn raadsels.

Mariska Graveland