MIJN FRANSE TANTE GAZEUZE

Denemarken is al jarenlang een van de belangrijkste produktielanden voor kinder- en jeugdfilms. Vorige maand ging de Deense film Anton in première en deze maand komt het LOKV met Kijk ik vlieg, de winnaar van de Cinekid Award 1996. Ook Nederland spreekt de laatste jaren op dit gebied weer een aardig woordje mee. Mijn Franse tante Gazeuse werd eerst als dramaserie door de AVRO uitgezonden en de speelfilmversie van Joram Lürsen en Ben Sombogaart is nu in de bioscopen te zien.

Grofweg kun je binnen de kinder- en jeugdfilms een onderscheid maken tussen de jongensfilm en de meisjesfilm. In het eerste geval speelt een jongetje de hoofdrol en ligt de nadruk iets meer op die activiteiten en vriendschappen die typisch zijn voor jongens. De film Anton van de jonge (1969) debuterende regisseur Aage Rais past precies in dit beeld. De tienjarige Anton is, zoals een jongen dat betaamt, volledige geobsedeerd door vliegtuigen. Zijn kamer hangt vol met posters en kleine schaalmodellen en in de garage heeft hij zelfs een toestel op grotere schaal nagebouwd. Hij droomt ervan om ooit in een F-16 te vliegen, dat is namelijk het type toestel waar zijn vader als piloot mee verongelukt is. Het actie-gehalte van de film — Anton is het type ruwe bolster, blanke pit — is groot en naast een avontuurlijk bezoek aan een vliegtuighangar vindt er ook een stevige ontploffing plaats.
Kijk ik vlieg van Vibeke Gad is daarentegen de exponent van een meisjesfilm. Hierin draait alles om de twee hartsvriendinnen Maj Britt en Christina, die allebei erg van huisdieren houden en samen een gewonde wedstrijdduif onder hun hoede nemen. Sociaal-maatschappelijke thema’s als werkloosheid (beide ouders van Maj Britt zijn werkloos), echtscheiding (de ouders van Christina gaan scheiden) en invaliditeit (Christina’s broer wordt verliefd op een doof meisje) bepalen nadrukkelijk het verloop van het verhaal.

Overleden vader
Terwijl Maj Brit en Christina uit Kijk ik vlieg opgroeien in een beschermd milieu en de problemen overzichtelijk en hanteerbaar zijn heeft Anton het veel zwaarder te verduren. De vroege dood van zijn vader heeft duidelijk sporen achtergelaten, want hij heeft regelmatig last van nachtmerries en op school wordt hij flink gepest om zijn buitensporige obsessie met vliegtuigen. Het emotionele isolement van Anton en de hunkering naar zijn overleden vader zijn door regisseur Aage Rais in een aantal krachtige scènes goed uitgewerkt. Vooral Antons uitstapje, samen met een aantal vrienden, naar een heuse F-16 en de vermeende kernbom die hij daarbij uit het toestel laat vallen, is meeslepend verfilmd. De gehele film kenmerkt zich door een dynamisch tempo, waar de eigenzinnig muziekscore, die door Hilman Orn Hilmarson samen met popster Björk werd samengesteld, een belangrijke bijdrage aan levert. Rais betoont zich tevens een scherp waarnemer van de bij vlagen wrede manier waarop kinderen met elkaar omgaan en de niet altijd even pijnloze groei naar volwassenheid die ze daarbij doormaken.
Hoewel Kijk ik vlieg en Anton voor dezelfde leeftijdsgroep (8+) bestemd zijn, is de thematische moeilijkheidsgraad erg verschillend. Het braafheidsgehalte van Kijk ik vlieg ligt vrij hoog, ook al gaat Christina’s oudere broer tijdens een serieuze bokswedstrijd behoorlijk hard tegen het canvas.

Rust, reinheid en regelmaat
De samenwerking tussen produktiebedrijf Bos Bros en regisseur Ben Sombogaart is al jarenlang zeer hecht. Het heeft hen talloze prijzen opgeleverd, voor zowel een aantal dramaseries als jeugdfilms, waarvan Het zakmes wel de bekendste is. De bewerking van de 13-delige dramaserie ‘Mijn Franse tante Gazeuze’ tot een speelfilm, een samenwerkingsproject van Sombogaart en Joram Lürsen, is helaas veel minder geslaagd. De achtjarige Katootje woont samen met haar familie in een nieuwbouwwijk van Droogbaak, zijnde de schoonste gemeente van het land. Het motto van de vrouwelijke burgemeester van dit steriele en humorloze oord luidt heel toepasselijk: Rust, Reinheid en Regelmaat.
Het scenario dat Burny Bos samen met dochter Tamara schreef loopt over van oubollige gezegdes en uitdrukkingen, die taalkundig misschien wel interessant zijn, maar die een soepel verhaalverloop als hinderlijke stoplappen in de weg staan. Er wordt door een aantal acteurs, met name Walter Crommelin en Hanneke Riemer, die de ouders van Katootje spelen, zo vreselijk geaffecteerd gesproken dat het pijn gaat doen aan je eigen kaken. De humor is ver te zoeken en zelfs de gekke uitvindingen van de Franse oom van Katootje kregen de kinderen in de zaal niet aan het lachen. De kunstmatige decors en kledingstukken werken wel op de lachspieren, maar helaas om de verkeerde reden. Een aantal bekende acteurs, waaronder Nelly Frijda, Loes Luca en Willeke van Ammelrooy verleenden weliswaar hun medewerking, maar hun inbreng is te gering om van doorslaggevende betekenis te zijn. De uitbreng van de film is vreemd genoeg voorlopig in handen van Warner Home Video, de videoafdeling van deze Amerikaanse maatschappij.

François Stienen