MICHAEL COLLINS

De geschiedschrijving over de Ierse onafhankelijkheidsstrijd houdt de gemoederen op de Britse eilanden nog steeds bezig en rakelt regelmatig hevige emoties op. Daarom waren de meningen in Ierland en Engeland van meet af aan verdeeld over de film Michael Collins. Volgens de Ierse regisseur Neil Jordan is zijn film over de gelijknamige verzetsstrijder niet politiek bedoeld.

Dat Jordan een bewonderaar is van Collins, lijdt geen twijfel. Hij maakt hem tot de daadkrachtige held in een wervelende kroniek. Jordan richt zich veeleer op de actie dan op de politieke achtergronden. Michael Collins lijkt niet meer te zijn dan een gewone actiefilm. De film is niet politiek omdat hij niet feitelijk correct pretendeert te zijn en de nadruk legt op het spektakel, met onder andere een aaneenschakeling van enorme explosies. Revolutionaire plannen worden gesmeed en uitgevoerd zonder tegenslagen. De film toont wel hoe zowel Ieren als Engelsen gebruik maken van geweld en terreur. Maar niet de patstelling van het wederzijds wantrouwen zoals die toen en nog steeds tussen de Unionisten en Sinn Féin is te zien.
Door de nadruk te leggen op de actie en uitleg achterwege te laten, gaat Jordan uit van veel voorkennis. Dit heeft als voordeel dat lange politieke monologen tot een minimum beperkt blijven. Het heeft als nadeel dat complexe kwesties worden gereduceerd tot oppervlakkige dialogen. Voor wie niet een beetje ingewijd is, moet de film behoorlijk plat overkomen.

Guerilla-beweging
Michael Collins wordt neergezet als de man die bijna volledig op eigen houtje de Engelsen te slim af was. Hij zag in dat de strijd voor onafhankelijkheid anders moest worden aangepakt. Om het land onbestuurbaar te maken roept hij zichzelf uit tot minister van chaos en bundelt hij de verschillende groepen vrijwilligers tot een guerilla-beweging. Vele missies later voelde hij aan dat de tijd was aangebroken om compromissen te sluiten.
Michael Collins geeft een summier portret van de actieheld zelf. Collins (Liam Neeson) wordt gekenschetst als een joviale, charmante man die in is voor een grapje en een goede zanger blijkt te zijn. Samen met zijn maatje Harry Boland (Aidan Quinn) vormt hij een duo dat te vergelijken is met Paul Newman en Robert Redford in Butch Cassidy and the Sundance Kid, maar dan in driedelig pak met zakhorloges. Zij voeren hun guerillaoorlog in het wilde Dublin en delen alles, zelfs het bed waarin zij met de voeten naar elkaar toe slapen. Ook hun beider liefde Kitty (Julia Roberts) wordt tussen de twee boezemvrienden heen en weer geslingerd.
Collins wordt hiermee een haast archetypische figuur die het hele conflict van zeven voorafgaande eeuwen en de huidige stand van zaken in zich samenvat. Collins gebruikte geweld in de onafhankelijkheidsstrijd, maar verheerlijkte het geweld niet. Patrick Pearse, de leider van de Paasopstand en de man die de Ierse Republiek uitriep, deed dat wel. In Jordans film wordt deze eveneens belangrijke historische figuur en intellectuele tegenpool van Collins gereduceerd tot een gezichtsloze naam. Ook de betekenis van politiek leider Eamon De Valera (Alan Rickman), die de Ierse politiek tot aan zijn dood in 1975 bleef beheersen, reduceert Jordan tot een minimum.
Jordan heeft met de keuze voor Collins een politieke keuze gemaakt: in de geschiedenisboeken krijgt hij amper aandacht, voor alle betrokkenen is hij een controversiële figuur. Enerzijds was hij de pragmaticus die een einde bracht aan de chaos, anderzijds zorgde zijn compromis voor een burgeroorlog die in zekere zin nog steeds voortwoekert. De Collins-figuur lijkt op Gerry Adams, de huidige leider van Sinn Féin. Beiden veranderden van guerillaleider in staatsman.

Autobommen
Het verhaal over Michael Collins, dat speelt in de periode 1916-1922, interpreteert Jordan heel erg vanuit het heden. Bovendien is het vooral een blik vanuit de Ierse Republiek op Noord-Ierland. Er zijn dan ook vele verwijzingen in de film naar ’the troubles’, zoals Bloody Sunday, tanks en autobommen, ook al bestonden deze laatste nog niet in jaren twintig. Inmiddels zijn deze en andere historische onjuistheden en weglatingen breed uitgemeten in de Engelse en Ierse pers. Het zijn altijd punten van discussie bij films met een historisch onderwerp, waarbij vergeten wordt dat een film slechts een interpretatie is en onmogelijk alle feiten evenveel aandacht kan geven. Het weglaten van politieke ontwikkelingen die de achtergrond vormen van de guerilla-oorlog heeft echter als nadeel dat je de plotselinge omslag in Collin’s houding niet goed kan volgen.
Michael Collins behandelt een deel van het Ierse nationale verleden dat nog steeds niet is verwerkt. De beladen periode uit de Ierse onafhankelijkheidsstrijd is tot op de dag geen verleden. Collins begon de oorlog maar wist deze ook te beëindigen, lijkt Jordan te zeggen. De film eindigt met de zin ‘Michael Collins died taking the gun out of politics’. In feite wachten de Ieren nog steeds op dat moment. Jordans film lijkt een indirecte aansporing om de gesprekken te hervatten.

Kiki Jeanson