MAU MAU

Uwe Schrader: Ik wil vooral eerlijk zijn

  • Datum 09-12-2010
  • Auteur
  • Gerelateerde Films MAU MAU
  • Regie
    Uwe Schrader
    Te zien vanaf
    01-01-1992
    Land
    Duitsland
  • Deel dit artikel

Een striptease-act voor drie verlopen stamgasten, in het licht van hard neon. Regisseur Uwe Schrader schrikt niet terug voor een flinke portie treurigheid. Al eerder toonde hij zich geïnteresseerd in het leven aan de onderkant van de Duitse sociale hiërarchie. Met zijn derde film Mau Mau bevestigt Schrader zijn reputatie als chroniqueur van de zelfkant. Betrokken wil hij zijn, maar strijdbaar allerminst. Hooguit wil Schrader laten zien dat een racist ook aardig kan zijn. Een interview.

Racistisch zijn ze allemaal, de bezoekers van de troosteloze bar Mau Mau in Sankt Pauli, Hamburg. Vrij naar Fassbinder heten alle Arabieren Ali en zijn ze allemaal ‘Kameltreiber’. Vrouwen worden geslagen of bedrogen. Mannen zijn werkloos of dronken, en meestal beide. Er gebeurt veel, maar er verandert niets. Wie eenmaal onderaan de ladder bungelt, klautert niet zomaar weer naar boven. Welkom in de films van Uwe Schrader.
Na Kanakerbraut (1983) en Sierra Leone (1987) is Mau Mau Schraders derde film over het dagelijks leven van scharrelaars en verliezers. Vanwaar zijn fascinatie voor dit milieu?
"Die vraag wordt me vaak gesteld. Waarschijnlijk omdat dit soort films vrij zeldzaam zijn, deze mensen niet vaak in de bioscoop zijn te zien. Als iemand films maakt over de betere kringen wordt hem die vraag nooit gesteld. Maar om toch antwoord te geven: ik voel me bij deze mensen betrokken. Ze zijn radicaler, want ze hebben niets te verliezen. Ik vind hen interessanter dan een burgerlijke omgeving, ik hou van hun vitaliteit en menselijkheid. Daar komt bij dat hun leven directer is, beter zichtbaar en zich daardoor beter leent voor de bioscoop. Het is als met de boksfilms vroeger: die directe levensstrijd is visueel aantrekkelijk."
Het volgen van de personen en gebeurtenissen rondom bar Mau Mau leidt inderdaad tot een kleurrijke en onderhoudende collage. ‘Volks’ is vaak geestig, en heeft een bepaalde pittoreske waarde. Maakt Schrader op deze manier geen goede sier met de ellende van anderen? Hoewel hij zich als filmmaker in een andere positie bevindt dan de mensen die hij tot onderwerp neemt, voelt Schrader zich geen voyeur. Bij wijze van veldwerk verhuisde de regisseur van Berlijn naar Hamburg en woonde twee jaar in de hoerenbuurt. "Als je authenticiteit in je film wilt, moet je langdurig bij de mensen zijn. Men moet je kennen en vertrouwen. Alle betrokkenen weten dat ik ze niet uit wil buiten. Ze hebben niet het gevoel dat ik een regisseur ben, of dat ik ze met een vergrootglas in een terrarium zit te bestuderen. Eerst ga ik ergens naar binnen en drink een biertje. Pas later, als ze me al kennen, vertel ik waar ik voor kom."

Gastheer
In zijn films bevindt Schrader zich dichtbij de werkelijkheid. Sprekend over zijn werkwijze lijkt er eerder een documentarist dan een regisseur van fictie aan het woord. Waar ligt de grens? "Het is wel degelijk fictie. Er is een vast scenario, de hoofdrollen worden gespeeld door acteurs en de Mau Mau hebben we als bar zelf ingericht. Alles is geënsceneerd, ik registreer niet." Wel is het zo dat Schrader als regisseur zo min mogelijk aanwezig wil zijn. "Ik regisseer alsof ik een feestje geef: ik probeer een goede gastheer te zijn, zodat iedereen zich lekker voelt en iets durft te riskeren. De kunst van mijn films is dat men niet ziet dat de kunst er is." Praktisch betekent dat dat de crew zich bescheiden opstelt en zich bewust beperkt wat middelen betreft. De techniek onderwerpt zich aan de situatie. Er wordt niet om stilte geroepen, alles gaat gewoon door. "Ik hecht bijzonder aan de uitwisseling tussen voorgrond en achtergrond. Terwijl acteurs op de voorgrond spelen, gaat de handeling op de achtergrond door. Zo bereik je die atmosfeer van authenticiteit die ik graag wil. Niet met figuranten die uit een catalogus worden geplukt, op een plek worden gezet en niets mogen zeggen. Ik werk liever met ‘originele’ figuranten, die doen wat ze normaal ook zouden doen. Andere regisseurs komen op een lokatie, gooien eerst al het leven eruit en proberen dan met behulp van kunst weer wat leven terug te halen. Ik werk het liefst andersom: ik kom binnen en probeer het leven dat er is te behouden."
Tegen zijn zin moest Schrader echter gebruik maken van een nagebouwde lokatie. Een van de verhaallijnen in Mau Mau is het verdwijnen van de oude, morsige maar warme kroegen. Ze moeten plaats maken voor yuppie-appartementen, speelhallen en fastfood-restaurants. Terwijl Schrader in Hamburg woonde verdween het ene decor na het andere.

Sympathie
In het verleden werden semi-realistische films als Mau Mau wel gebruikt om verandering van de sociale omstandigheden te bewerkstelligen. Bij Schrader blijkt dit motief afwezig. "Ik wil met mijn film niets bewijzen en het is zeker geen maatschappij-kritiek. In de jaren 70 waren er in Duitsland zogenoemde ‘Arbeiterfilme’, die hadden een boodschap en een oplossing. Ze werden gemaakt voor de mensen die in de film voorkwamen, zodat die na afloop wisten hoe ze zich moesten gedragen: strijdbaar. Daar moet ik niets van hebben. Ik heb geen andere bedoeling dan het meegeven van een levensgevoel aan de bezoeker. Ik zou het leuk vinden als men een zekere sympathie ontwikkelt voor de personages en hun omstandigheden, maar ik zit er niet mee als dat niet bij iedereen zo overkomt. Ik wil vooral eerlijk zijn. Geen valse emoties of verhullende strijkmuziek, maar oprechte hardheid. Films vertekenen zo vaak. Als je je personages netjes en aangepast maakt is het makkelijk om de sympathie van de kijker te winnen, maar het is idioot want het heeft niets met de werkelijkheid te maken. Mau Mau toont hoe het leven is: iedereen is slecht en iedereen is goed. Ik streef toch naar een zekere objectiviteit."
Op mijn suggestie dat het zogenaamd realistisch tonen van sociaal zwakkeren kan worden opgevat als een goedkope en achterhaalde manier van engagement reageert Schrader met een stilte. Dan: "Critici willen altijd interpreteren. Vaak vinden ze films te droog, te academisch. Tegelijk redeneren ze zelf wel heel analytisch. Neem Taxi driver: daar zal men nooit van beweren dat het een arbeidersfilm is, voor of over sociaal zwakkeren. Zo waardenvrij zou Mau Mau ook moeten worden benaderd. Ik heb geen doelstelling. Als ik iets wilde veranderen ging ik wel iets anders doen dan films maken."
Schrader vindt het jammer dat zijn film zo makkelijk het etiket ‘strijdbaar’ krijgt opgeplakt. Hij benadrukt dat niet alleen het wat, maar ook het hoe van de film belangrijk is.

Handschrift
Mau Mau heeft een tamelijk ongebruikelijke vertelstructuur. Er is geen consistente verhaallijn, er zijn teveel hoofdpersonen, de opbouw is onevenwichtig. De dialogen zijn er meer voor de sfeer dan voor de inhoud. Schrader kiest bewust voor zo’n ‘onverantwoorde dramaturgie’. Zelfs nadat hij de film talloze malen heeft gezien kan de maker de inhoud van Mau Mau niet chronologisch navertellen. Strikt narratieve films interesseren hem niet. "Het verhaal is vaak zo sterk en dominant dat het allemaal uitwisselbaar wordt, het eigene verdwijnt. Het gaat dan alleen nog maar om de overtuigingskracht van de acteurs. Dat is toch vreselijk, zo’n film waar een vrouw aan het begin te horen krijgt dat ze kanker heeft. Anderhalf uur lang wacht je vervolgens op de enige vraag die aan het eind beantwoord moet worden: ze leeft of ze sterft. Ik geloof in kleine, persoonlijke films. Ik denk dat Mau Mau een handschrift heeft: als je de titels weglaat zie je toch dat hij van mij is."
Schrader houdt van films die een gevoel van echtheid overdragen en waarbij men iets van het land van herkomst ervaart. Als voorbeeld noemt hij de onafhankelijke Amerikaanse cinema in de jaren 70: Nashville van Robert Altman, Badlands van Terence Malick, Alambrista! van Robert Young, de films van John Cassavetes en Martin Scorsese.
Schrader is in zoverre onafhankelijk dat hij zelf zijn films produceert. "Dat is uit nood geboren. Ik heb wel aanbiedingen gekregen van mensen die mijn films wilden produceren, maar ik heb nog niemand ontmoet met dezelfde interesses. Bovendien werkt het rustiger: ik kan me nu permitteren om na een draaidag weinig resultaat te hebben. Dat is veel moeilijker als je iemand hebt die elke avond belichte filmrollen op kantoor wil hebben en anders nerveus wordt." Producenten willen alles incalculeren en dat is bij de werkwijze van Schrader erg lastig, zo blijkt uit het volgende voorval. Als buitenlander was voor Mau Mau aanvankelijk een man uit Soedan gecast die toevallig wat langs was komen brengen. De dag voor de opnamen brak er brand uit in het pension waar de man woonde en werd hij door mannen met honkbalknuppels zo toegetakeld dat hij voor zes weken in het ziekenhuis verdween. De films van Uwe Schrader mogen realistisch zijn, in hardheid kan de werkelijkheid niet worden overtroffen.

Mark Duursma