MARS ATTACKS!

Met Mars attacks!, een zestig miljoen dollar kostende kruising tussen een goedkope sf-film uit de jaren vijftig en een rampenfilm uit de jaren zeventig, bewijst Tim Burton andermaal één van de meest excentrieke filmmakers in het hedendaagse Hollywood te zijn. Een ontmoeting met de man die de Amerikaanse president laat vermoorden door een Marsmannetje.

Tim Burton op de set van Mars attacks!

Op de vraag naar zijn reactie op het spraakmakende bericht, eind vorig jaar, dat er mogelijk leven op Mars heeft bestaan, antwoordt Tim Burton met "Oh, je bedoelt die goedkope publiciteitsstunt van Warner Bros.?" Maar dan serieuzer: "Je ziet hier op aarde voortdurend de meest vreemde dingen gebeuren, dus ik verbaas me nergens meer over. Het kan toch haast niet anders of er moet in het heelal wel één of andere vorm van leven voorkomen. Voor mij heeft Mars veel meer mythische dan wetenschappelijke kwaliteiten. Mars spreekt enorm tot de verbeelding, vooral in visueel opzicht. De ‘angry red planet’, weet je wel. Mars heeft veel meer romantische en sprookjesachtige kwaliteiten dan andere planeten."
In een hotel in New York staat Burton, welwillend maar zichtbaar vermoeid, een aantal journalisten uit diverse landen te woord. Zijn nieuwste film was ten tijde van het interview één van de grote Amerikaanse kerstpremières en de verwachtingen waren dan ook hoog gespannen. Inmiddels geldt Mars attacks!, met een opbrengst van 36 miljoen dollar in negen weken tijd, als een commerciële mislukking. Kennelijk niet ten onrechte waarschuwde het vakblad Variety reeds dat de film "will fly over, under and around the general public".

Dinosaurs Attack!
Burton, een voormalig tekenfilmmaker bij Disney, debuteerde na een aantal opmerkelijke korte filmpjes in 1985 met de lange speelfilm Pee-wee’s big adventure. Daarna volgden Beetlejuice, Batman, Edward Scissorhands en Batman returns, waarmee hij zijn reputatie vestigde als één van de meest excentrieke hedendaagse Amerikaanse filmmakers. Voor Mars attacks! liet Burton zich inspireren door een gelijknamige, door de firma Topps gepubliceerde serie kauwgumplaatjes uit de vroege jaren zestig. De gedetailleerde afbeeldingen van een ‘War of the Worlds’-achtige aanval door Marsmannetjes op onze aarde werden destijds echter zó schokkend bevonden, dat ze vrijwel direct weer uit de handel werden genomen. "Ik geloof niet dat ik ze zelf ooit had", zegt Burton nu. "Ze waren ook zo snel weer verdwenen. Het gekke is, op een bepaald moment kwam er een andere serie uit, ‘Dinosaurs Attack!’, en begon ik me af te vragen of die ‘Mars Attacks!’-kaarten wel echt bestaan hadden of dat ik misschien teveel goedkope sf-films had gezien en het me alleen maar verbeeldde." Aanvankelijk koesterde Burton het verlangen om een filmversie van de ‘Dinosaurs Attack!’-kaarten te maken, maar dat plan werd getorpedeerd door Jurassic Park.
Min of meer geïnspireerd door zijn eigen film Ed Wood begonnen Burton en scenarioschrijver Jonathan Gems vervolgens een filmverhaal te ontwikkelen op basis van de ‘Mars Attacks!’-kaarten. "Over het algemeen weet ik van tevoren nooit wat m’n volgende project zal zijn", aldus Burton, "maar soms rol ik automatisch van het ene project in het andere. Ed Woods grenzeloze enthousiasme en Plan 9 from outer space zijn zeker inspiratiebronnen geweest. In Mars attacks! kregen we bovendien de kans om iets te doen wat Wood nooit gelukt is, namelijk ruimteschepen laten vliegen zonder zichtbare draden!"
Mars attacks! is een curieuze mix tussen zogenaamde red scare-films uit de jaren vijftig als The angry red planet en Earth vs. the flying saucers, en all star-rampenfilms uit de jaren zeventig als The Poseidon adventure en Earthquake. "Er was een tijd dat je in films grote sterren opgeblazen zag worden, which was part of the fun. Helaas zijn de sterren in Hollywood zo waardevol geworden — ik heb het zelf aan den lijve ondervonden — dat allerlei dingen niet meer kunnen. Wanneer je iemand als Jack Nicholson hebt, dan mag je hem in principe niet zomaar dood laten gaan omdat hij zo’n grote ster is. Maar als je naar sommige van die oudere rampenfilms kijkt, moet je constateren dat dat juist een deel van de lol ervan was. Ineens zag je iemand als Robert Wagner in de fik staan, weet je wel. Of: oh mijn God, daar heb je Shelley Winters en ze verzuipt! Al die beroemde mensen waarvan je dacht dat ze niets kon overkomen, en plotseling gingen ze dood."

Surrealistische ervaring
De opmerkelijke cast van Mars attacks! wordt aangevoerd door Jack Nicholson, die op Burtons vraag welke rol hij wilde vertolken antwoordde met: "All of them!" Helaas bleef Nicholsons bijdrage beperkt tot een fraaie dubbelrol als president van de Verenigde Staten James Dale en gladde projectontwikkelaar Art Land uit Las Vegas. "Nicholson zag het van meet af aan helemaal zitten. Dat vind ik zo geweldig aan hem, hij gaat er helemaal voor. En dat hij in een film als deze zit vind ik helemaal weird, omdat hij dat normaliter toch niet snel meer doet." Zowel Nicholson als alle andere coryfeeën — onder wie Glenn Close, Annette Bening, Pierce Brosnan, Danny DeVito, Martin Short, Sarah Jessica Parker, Michael J. Fox, Rod Steiger, Tom Jones, Jim Brown, Pam Grier en veterane Sylvia Sidney — hebben zo te zien veel pret gehad tijdens de opnamen en schmieren er soms duchtig op los.
Burton over zijn all-star cast: "Het is erg vreemd om al die mensen bij elkaar te zien. Academy Award-winnaars, comedy-acteurs, mensen van verschillende generaties en met verschillende acteerstijlen en verschillende achtergronden. Het was een bijna surrealistische ervaring. En dan moesten ze ook nog allemaal net doen alsof ze Marsmannetjes tegenover zich hadden, die later pas zijn toegevoegd. Misschien was dat ook wel juist waarom ze het zo zagen zitten. Dit was een van de gemakkelijkste casting sessions die ik ooit heb meegemaakt. Waarschijnlijk omdat de rollen niet al te groot waren en de acteurs dus ook niet te lang aanwezig hoefden te zijn. En ik denk dat veel van hen, net als ikzelf, opgegroeid zijn met dat soort films. Dus dan is het wel intrigerend om er zelf eens één te kunnen doen."

Rokende skeletten
Mars attacks! begint met een spectaculaire ontdekking door een team van wetenschappers onder aanvoering van Pierce Brosnan: tientallen vliegende schotels, afkomstig van Mars, zijn onderweg naar de Aarde. Ondanks de argwaan van een regelrecht uit Dr. Strangelove weggelopen generaal (Rod Steiger) maken de Amerikaanse president en zijn first lady (Glenn Close) zich op voor een vriendschappelijke begroeting. Bij de eerste kennismaking tonen de grotesk ogende Marsbewoners direct hun ware aard door een voltallig welkomstcomité plus honderden nieuwsgierigen zonder pardon tot een berg rokende skeletten te reduceren, maar deze calamiteit wordt toegeschreven aan gebrekkige communicatie.
Geconfronteerd met de vraag waarom de Marsbewoners zich, ondanks alle vredelievende bedoelingen van de mensheid, ontpoppen als volstrekt onbetrouwbare sujetten antwoordt Burton: "Wel, hoe lang bestaat de mensheid en hoe goed begrijpen wij elkaar nu eigenlijk? Hoe kunnen we een groep wezens begrijpen waarmee we nooit eerder te maken hebben gehad? Iedereen probeert altijd maar alles te begrijpen in het leven terwijl er voortdurend weird, beautiful, strange things gebeuren. We begrijpen niet wat de Marsmannetjes zeggen, we begrijpen niet hoe zij de dingen zien. Ik weet ook niet waarom ze zo uit hun bol gaan van vogels, maar dat trok me juist aan: dat ze totaal onbegrijpelijk zijn, dat hun communicatie ‘off’ is. Maar worden menselijke woorden niet ook regelmatig op allerlei verschillende manieren geïnterpreteerd?" Een tweede poging tot vreedzaam contact verloopt echter even desastreus, waarna de mensheid zich opmaakt voor een grootscheeps tegenoffensief. Net als in Independence Day zijn de ruimtewezens evenwel ongevoelig voor aards wapentuig, maar tegen Hawaïïaanse easy tune-klanken blijken ze niet bestand.

CGI-effecten
Oorspronkelijk wilde Tim Burton zijn Marsmannetjes tot leven wekken door middel van stop motion-effecten (beeldje voor beeldje), zoals Ray Harryhausen die toepaste in onder meer Earth vs. the flying saucers. Toen die optie te duur bleek gaf hij zich, aanvankelijk met tegenzin, over aan de tegenwoordig zo populaire CGI (Computer Generated Imagery)-effecten. "Ik wilde stop motion gebruiken omdat ik daar in het verleden al mee gewerkt had, maar op het wide screen-formaat van deze film werkt CGI nu eenmaal beter. De techniek is inmiddels zodanig ontwikkeld dat het mogelijk was om met CGI hetzelfde effect te bereiken als met die oude stop motion-techniek. Waar het uiteindelijk allemaal om draait is goede animatoren, welk medium je ook gebruikt. Met CGI konden we uiteindelijk meer Marsmannetjes toevoegen dan mogelijk was geweest met stop motion. Aanvankelijk stond ik er inderdaad nogal sceptisch tegenover. Ik ben zelf van huis uit animator en vond dat oude technieken als cell animation en stop motion een bepaald gevoel hebben dat bij CGI ontbrak. Ik was bang voor teveel techniek. Maar toen ik de lui van Industrial Light and Magic (ILM), die de CGI-effecten voor Mars attacks! hebben verzorgd, eenmaal had ontmoet verdween dat wantrouwen."
Ondanks alle miljoenen die Tim Burton tot zijn beschikking had, is Mars attacks! in feite een Plan 9 from outer space van de jaren negentig: een kleurrijk, chaotisch easy tune-spektakel dat geen seconde verveelt. En aan het eind gloort er hoop voor de mensheid, want Tom Jones overleeft de ramp en wigwams hebben de toekomst. Halleluja!

Jan Doense