MARIE ANTOINETTE IS NIET DOOD

Met haar tweede film Marie Antoinette is niet dood verdedigt Irma Achten de beruchte Franse koningin alsnog tegen ongenuanceerde roddel en achterklap. Niet langer is zij de decadente koningin die zich van de hongersnood onder het volk niets aantrekt. Achtens film toont een hartstochtelijke, eigenzinnige vrouw die in de rechtszaal zelfs poogt een variant op de gevleugelde woorden van Lodewijk XIV naar voren te brengen. "L’histoire, c’est moi", stelt zij berustend in haar lot als roddel-slachtoffer.

Net als in Achtens debuutfilm Belle is het thema van Marie Antoinette is niet dood de zoektocht van een vrouw naar onafhankelijkheid. Bij Marie Antoinette gaan, net als bij Belle, haar beperkingen gelijk op met haar privileges. Als koningin van Frankrijk is er weinig sprake van zelfbeschikking. Ieder zuchtje dat ze slaakt wordt in veelvoud door de roddelpers gereproduceerd. Daar komt nog bij dat Marie Antoinette’s dadendrang in deze film niet gering is: ze vermoordt haar vader, poogt haar minnaar te doden en vermoordt uiteindelijk haar echtgenoot. Achten laat deze daden echter logisch voortkomen uit het keurslijf waar de koningin in wordt gedwongen. De vader is een boertige, wellustige man die zijn dochter bij haar geboorte beklaagt om haar vrouw-zijn en vervolgens niet nalaat haar juist daarin dwars te zitten. Echtgenoot Lodewijk XVI is ongeïnteresseerd en impotent, terwijl Marie Antoinette vervolgens in de pers de schuld krijgt van het uitblijven van een troonopvolger.
De film wordt doorspekt met verwijzingen naar het tragische lot van de hedendaagse Marie Antoinette: Lady Di. Zo zien we enthousiaste Story en Privé-achtige krantenkoppen in beeld verschijnen op het moment dat de koningin het volk bezoekt en vis proeft op de markt. Hoogtepunt van deze vergelijking is het interview op de televisie: Marie Antoinette wordt gevraagd of zij op de hoogte is van de liedjes die over haar de ronde doen met teksten als "Het lichaam van de koningin is heet, zo heet…" Geschokt kijkt zij in de camera en ze vraagt gekweld of je als koningin dan vogelvrij bent, of dat allemaal zomaar kan. In de blik van actrice Antje De Boeck is vooral boosheid en verontwaardiging te lezen, in plaats van de soms wat kokette onzekerheid en gekwetstheid die de echte Lady Di in het geruchtmakende BBC-interview ten toon spreidde. Maar dit is dan ook een film en Antje De Boeck is een hele krachtige actrice.

Ironie of pretentie
Marie Antoinette is niet dood is eerder een collage van scènes en tableaux vivants dan een helder filmverhaal met een begin, midden en einde. In het begin van de film wekt de nadrukkelijkheid van de door Achten zorgvuldig gecomponeerde beelden enige zorg. De langzaam uitgesproken dialogen ("Vroeger was ik altijd strak en benauwd, maar bij jou voel ik me ruim en rustig") verliezen door die nadrukkelijkheid hun ironie en maken de film soms, zeker in de combinatie met de lang aangehouden shots, zwaar en pretentieus. Over de symboliek van de beelden is te goed nagedacht en het teveel aan betekenis zorgt er voor dat het beeld betekenis verliest.
Wat te denken bijvoorbeeld van de pathetische scène waarin Marie Antoinette en haar minnaar aan beide zijden van een diepe kloof in het berglandschap gehurkt zitten en en zij tot drie keer toe roept "Waarom ren je van me weg?" Op andere momenten is de symboliek juist weer onbegrijpelijk en wekt daardoor irritatie op, bijvoorbeeld wanneer Marie Antoinette en de zus van minnaar Fréderique van plaats verwisselen, en er plotseling vier Marie Antoinette’s zijn in plaats van maar eentje. Gaat het hier om het ‘eeuwig vrouwelijke’? Wij zijn allen koningin? In dit kader is het zeker geen oninteressante gedachte, maar hij wordt wel wat onverhoeds en duister naar voren gebracht.

Pakkende muziek
Dat Marie Antoinette is niet dood toch een pakkende en soms zelfs mooie film is komt vooral door de prachtige muziek van Nicholas Lens en door het indrukwekkende spel van Antje De Boeck als de koningin. Componist Nicholas Lens had een cd-hit met zijn requiem ‘Flamma Flamma’ en zal zeker een even groot succes behalen met deze muziekscore getiteld ‘Orrori dell’Amore’. Het melancholieke ‘Was hast du mit meinem Herz getan?’ is ontroerend en blijft na het zien van de film nog dagen prettig nazingen in je hoofd. Wanneer de muziek van Lens klinkt krijgen de beelden een emotionele zeggingskracht die ze op andere momenten door het teveel aan symboliek ontberen. En soms is het gezicht van Antje De Boeck alleen ook voldoende om aan de beelden die uitdrukkingskracht te verlenen. De Boeck is een opvallend charismatische actrice die de aandacht weet vast te houden, zelfs als niet helemaal duidelijk is waaróm ze op een bepaald moment in toorn ontvlamt of van blijdschap op en neer springt. En dat is knap.

Jann Ruyters