Manifesto (Julian Rosefeldt over)

Tristan Tzara, Karl Marx, Guy Debord, Lars von Trier, Andy Warhol, Jim Jarmusch, Yvonne Reiner, Sol LeWitt, Filippo Tommaso Marinetti

  • Datum 13-09-2017
  • Auteur Dana Linssen
  • Gerelateerde Films Manifesto
  • Regie
    Julian Rosefeldt
    Te zien vanaf
    01-01-2015
    Land
    Duitsland/Australië
  • Deel dit artikel

Wat heeft kunst ons vandaag de dag nog te vertellen? Of praten kunstenaars alleen nog tegen zichzelf? Julian Rosefeldt gebruikte meer dan zestig kunstenaarsmanifesten voor een vlammend betoog. Het tweede deel van een interview.

Dertien keer Cate Blanchett. Dat is het geheime wapen van Manifesto. Dertien keer de beste actrice van onze tijd die in dertien rollen, dertien vermommingen vaak, in dertien andere decors, altijd bestaande architectonische omgevingen, heel veel meer dan dertien kunstenaarsmanifesten tot een groot verhaal samensmeedt over Beschaving! Verval! Vooruitgang! Sturm. Und Drang! Markt! En kapitaalvernietiging! Utopie! En destructie!
Manifesto is een ambitieus, provocerend en in de beste traditie van de manifestenschrijvers ook explosief project van de Duitse kunstenaar Julian Rosefeldt. Het bestaat als een installatie op dertien schermen. Een megalomaan kakofonisch bouwwerk, waarin de stellige woorden van tientallen kunstenaars en kunstenaarsgroepen, van meer dan zestig manifesten samenvloeien tot een indringend gezoem. Maar het bestaat ook als film. Sterker nog. Het was altijd als film bedoeld, vertelde Rosefeldt eerder dit jaar tijdens het Filmfestival van Berlijn. Maar voor hem als kunstenaar die tot dan toe alleen maar in de beeldende kunstwereld werkzaam was geweest, was het makkelijker om de film met een omweg te financieren.

Geen hiërarchie
“Ja! Het was altijd de bedoeling dat het een film zou worden. Maar het was ook altijd de bedoeling dat het een installatie zou worden. De meest cynische manier om het te benaderen is dat de film de installatie heeft gefinancierd en de installatie de film. De installatie was er eerst en toen de film. Zo is het chronologisch gelopen. Maar voor mij zit er geen hiërarchie in beide versies. Misschien is dat iets wat iedere kunstenaar zal zeggen maar voor mij zijn het echt twee verschillende werken. De installatie onderga je, de film stelt je in staat om meer intellectueel op de manifesten te reageren. En dat is cruciaal. We moeten meer kritisch denken. Wat hebben die kunstenaars gezegd? Kun je het ene manifest wel van het andere onderscheiden? Wat zeggen ze eigenlijk? En heeft kunst vandaag de dag nog wel iets te zeggen? Dat zijn de vragen die ik met hun woorden wilde stellen.”

Kunst als afspraak
“We hadden niet zoveel speelruimte. Twaalf draaidagen. Dus wat je in de installatie ziet, zie je ook in de film. Het is alleen een andere ervaring. In een ruimte loop je rond, kies je je eigen volgorde, blijf je van sommige delen misschien maar de helft zien en kijk je andere twee keer. Film is een afspraak in een tijdruimte. Je kunt zeggen dat het maar een verschil in presentatie is, maar voor mij grijpt het dieper in. In de installatie was er steeds een scharnierpunt, waarop je als toeschouwer uit de loop kon breken en naar het volgende scherm lopen. De installatie breekt. Film verbindt. We hebben de hele montage opnieuw gedaan zodat de breuken in de ruimtelijke setting werden vervangen door een organisch gevoel van flow. Maar de volgorde werd ook belangrijk. Het was van meet af aan duidelijk dat het Futurisme met z’n lust voor snelheid en inherente drang tot destructie aan het begin van de film thuishoorde. Manifesto werd daardoor meer een reflectie op kapitalisme en kapitaal. De film is een discours, een betoog. Nee, geen manifest. Of, nu ja, toch wel.”

Het werk van een ekster
“Mijn favoriete scène — voor zover ik er een heb — is die met de lerares. En die is in de context van filmmaken ook het belangrijkste. Ik vind het een heel komische scène omdat ze aan de ene kant Jim Jarmusch citeert die zegt dat je van iedereen moet stelen, en dan het Dogma-manifest dat naar authenticiteit zoekt. Wat is het nou? Manifesto was ook een vorm van stelen. De collagevorm is per definitie het werk van een ekster, van een strandjutter. Het is ook een vorm van deconstructie die wel degelijk dingen scherp kan laten zien, alsof je ze voor de eerste keer ziet. Ik weet niet of je dat authentiek moet noemen. Maar door de teksten van die manifesten met bepaalde personages en typetjes te combineren, ontstaan er wel nieuwe inzichten. Het wordt een gesprek tussen verschillende kunstenaars en tradities. Natuurlijk gaat Manifesto over kapitalisme, over het einde van de verzorgingsstaat, over hoe we met onze natuurlijke omgeving omgaan, over fake-nieuws. Wat dat betreft is misschien de nieuwslezeres mijn echte favoriet. De media mogen echt de hand in eigen boezem steken voor de manier waarop ze de weg hebben geplaveid naar stompzinnigheid en begrippen als post-truth. Wat kunst vermag weet ik niet. Maar ook wij moeten uit die filterbubbel breken.”