MAKAROV

Hoofdpersoon Makarov slaat een dikke dichtbundel van Poesjkin open. Hij legt zijn pistool, merk Makarov, op een bladzijde en snijdt de omtrek uit de papierlagen. Hij laat de Makarov in het boek zakken en verbergt zo zijn wapen. Deze scène toont bijna letterlijk aan waar het in de film om draait: de post-Sovjet realiteit verdringt en vernietigt de traditionele waarden.

Het wapen en het woord, symbolen voor twee waardenstelsels, worden in Makarov tegenover elkaar gezet. Het gaat regisseur Vladimir Khotinenko niet zozeer om een morele voorkeur voor een van die waardenstelsels. Het is hem vooral te doen om de confrontatie tussen twee tegengestelde werelden.
Russen zijn er erg goed in om de tekortkomingen van de Sovjet- maatschappij op ironische wijze aan de kaak te stellen. Joeri Mamin nam in De fontein het glasnost tijdperk op kluchtige wijze op de hak en toont in Window to Paris de verworvenheden van de nieuwe, kapitalistische samenleving. Subtielere humor wordt gehanteerd door Alexander Rogozjkin in Living with an idiot, een prachtige satire op het Russische intellectualisme, of in Hamer en sikkel van Livnev, dat de banaliteit van het stalinistische regime blootlegt. Hoe verschillend ook, het zijn films die hun kracht ontlenen aan de ironische benadering van een tragische realiteit. Khotinenko, die met Makarov de Nika (de Russische Oscar) won als beste film van 1994, is eveneens vertrouwd met de kracht van ironie.

Poetische verwijzingen
Aleksandr Sergejevitsj Makarov is een dichter. Hij heeft net een nieuwe bundel uitgebracht en daar tienduizend roebel aan overgehouden. ’s Avonds op straat wordt hem in een donker steegje een Makarov pistool aangeboden, en in een opwelling besluit hij het te kopen. Het bezit van dit illegale wapen gaat zijn leven zo beheersen dat hij zijn gezin verwaarloost en aan schrijven al helemaal niet meer toe komt. De Makarov gaat een eigen leven leiden waar de dichter zich niet aan kan onttrekken.
Het decor waartegen het verhaal zich afspeelt is niet erg vrolijk. De stad is grauw en kaal, het huis mistroostig. Journaalbeelden tonen dood en verderf, het straatleven moreel verval en agressie. Het wordt de kijker niet opgedrongen, maar vaak bijna terloops toegespeeld. Flarden van gesprekken die opgevangen worden, blaffende honden, donkere silhouetten. Naast de evidente tekenen van criminaliteit zijn het kleine dingen die bijdragen aan een onbehaaglijke sfeer.
Tegenover al dit verval stelt Khotinenko traditionele, intellectuele waarden in de vorm van een dichterlijk gezin en talloze poëtische verwijzingen en dat is natuurlijk vrij gevaarlijk. Toch heeft Makarov niets van een nostalgisch moralistische vertelling, en dat komt omdat zowel de oude als nieuwe waarden worden geïroniseerd.
Vooral de vrouw van Makarov draagt hier toe bij. Ze cijfert zich weg voor haar man opdat zijn kunst tot ontplooiing kan komen. Met aardse zaken dient hij niet lastig gevallen te worden. Ze vraagt hem niets, wijkt voor zijn momenten van inspiratie en accepteert zelfs zijn overspel omdat Poesjkin zich daar ook schuldig aan maakte. Ze verlaat hem pas als ze een van zijn gedichten niet begrijpt. In de vreemdste situaties worden door de personages gedichten voorgedragen die als commentaar opgevat kunnen worden op de gebeurtenissen.
Zaken als geweld, corruptie en bureaucratie worden niet gedramatiseerd, maar droog onderdeel gemaakt van het alledaagse leven. Als Makarov in elkaar geslagen wordt omdat hij niks te roken heeft, krijgt hij de volgende dag van zijn vrouw een pakje sigaretten mee.

Duistere praktijken
De licht absurde humor zit vaak in kleine dingen, in de tekst, of alleen al in de ernst waarmee Makarov zijn pistool droogföhnt of met ’t ding zijn fotoalbum doorneemt. Alles wat er gebeurt en wordt gezegd, terloops of nadrukkelijk, is op de een of andere manier terug te voeren op het uitgangspunt van de film, en alleen dat al heeft een komisch effect. De symbolen voor de waarden die uitgedragen worden, het pistool en het dichterschap, worden voortdurend met elkaar in verband gebracht. Door deze ver doorgevoerde parallellen verliest de film veel van zijn realistische karakter en neemt hij allegorische vormen aan.
Makarov is niet voor niets de naam van zowel het wapen als de dichter. Aleksandr Sergejevitsj merkt dat hij als gevierd dichter, die om de haverklap herkend en gefeliciteerd wordt, respect afdwingt. Net zoals zijn Makarov hem macht verschaft. Zijn uitgever, zijn weldoener, is tegelijkertijd verwikkeld in duistere praktijken. De verklaring die Makarov schrijft in verband met zijn illegale wapenbezit wordt verward met een modern gedicht, en zijn voordracht houdt hij in de gevangenis. Op verschillende niveau’s worden die zaken steeds aan elkaar gerelateerd. "Een kogel is net een woord, onherroepelijk."
Dit heeft vermoedelijk alles te maken met de verwarring waaraan de post-Sovjetburger ten prooi is gevallen. Het geldt in elk geval voor Makarov. Overal ziet hij zijn eigen beeltenis, alsof hij zich steeds weer af moet vragen waar hij staat, tot wie of wat hij verworden is. Terwijl hij steeds meer in de ban raakt van zijn wapen, veranderen ook zijn poëticale opvattingen. Van postmodernisme weet hij niets in het begin van de film, later verdedigt hij zijn politieverklaring als een postmodern meesterwerk: ‘ik neem de werkelijkheid en haal haar uit elkaar’. De vernietiging van het woord en het beeld is evenzeer een metafoor voor het verval van de samenleving.

Petra van der Ree