LUMUMBA

In Lumumba richt de Haïtiaanse regisseur Raoul Peck een standbeeld op voor de vermoorde Patrice Lumumba, de eerste regeringsleider van voormalig Belgisch Kongo.

Peck heeft Lumumba uit persoonlijke betrokkenheid gemaakt. Hij bracht zijn jeugd door in Kongo, waar zijn vader betrokken was bij de opbouw van het Afrikaanse land in de roerige periode na de onafhankelijkheid. De geest van Lumumba waarde nog rond en maakte diepe indruk op de jonge Peck. Volwassen geworden maakte hij in 1991 de documentaire Lumumba — la mort d’un prophète, die prijzen won op internationale filmfestivals. Vanwege zijn reputatie als filmmaker werd hij later gevraagd om minister van cultuur van Haïti te worden, waarbij hij opnieuw werd geconfronteerd met de botsing tussen democratie en dictatuur.
Peck lijkt dus de ideale regisseur voor een speelfilm over Patrice Lumumba, de postbeambte die in de jaren vijftig van de vorige eeuw carrière maakt als vertegenwoordiger van een Belgisch biermerk en vervolgens uitgroeit tot leider van de Nationale Kongolese Beweging. De film laat zien hoe de charismatische Lumumba (een goede rol van Eriq Ebouaney) op vage beschuldigingen wordt gearresteerd en in de gevangenis gemarteld, al mag hij wel naar Brussel afreizen om mee te doen aan de rondetafelconferentie, die uiteindelijk leidt tot de onafhankelijkheid van Kongo (toen Zaïre). Lumumba’s partij wint in 1960 de eerste verkiezingen, maar al na een paar maanden wordt de idealistische maar onder de gecompliceerde, flexibiliteit vereisende omstandigheden te rechtlijnige regeringsleider het slachtoffer van duistere krachten om hem heen: van een ambitieuze politicus als de latere dictator Joseph Mobutu (in de film een schimmige figuur), van Belgische machthebbers die koste wat kost de status quo willen handhaven en op de achtergrond ook van de Amerikanen die Lumumba er in Koude Oorlog-tijd van verdenken een communistenvriend te zijn.

Lafaards
Genoeg stof voor een boeiende film. Het eindresultaat lijdt echter aan dezelfde kwaal als andere recente politieke films (Thirteen days, Capitães de abril): het is een degelijke geschiedenisles, maar niet meer dan dat. Peck heeft zijn best gedaan om van zijn speelfilm geen hagiografie te maken — hij benadrukt bijvoorbeeld de starheid die tot de ondergang van de staatsman in spé leidde — maar het blijft moeilijk om het beeld kwijt te raken van Lumumba als de enige integere man in een land vol lafaards en egoïsten. De eerste, spookachtige scène van de film is gelijk de sterkste, ook visueel: twee dronken Belgen zijn bezig het lijk van Lumumba en twee andere geëxecuteerden in stukken te zagen en te verbranden. Het was de bedoeling dat ze van de aardbodem verdwenen zonder een spoor achter te laten. Mede dankzij Raoul Peck is dat niet gelukt. De door het begin opgeroepen spanning verwatert echter al snel.
In Nederland is Patrice Lumumba een naam die op zijn best vaag ergens een belletje doet rinkelen. In België zijn ‘nieuwe’ feiten over ’s mans leven en dood nog altijd in staat om voor enige beroering te zorgen, al gaat het meestal om dingen die men in een eerder stadium liever niet wilde weten. Soms is een volk pas klaar om de waarheid onder ogen te zien als die niet zoveel kwaad meer kan. Koning Boudewijn is ook alweer acht jaar dood, dus leve Lumumba!

Oene Kummer