LOMAX, THE SONGHUNTER

Veel mooie, krakerige liedjes, verzameld door een gepassioneerde musicoloog zijn te horen in de documentaire Lomax, the songhunter.

In het pre-Sky Radio-tijdperk hadden arbeiders geen volautomatische dj die hun werktempo omhoog moest stuwen. Ze zongen zelf. Als radiomaker en verzamelaar Alan Lomax er niet was geweest, zouden de meeste van die folk songs nooit meer beluisterd kunnen worden. De charismatische Amerikaan Lomax werkte voor de Library of Congress en reisde vanaf de jaren vijftig de hele wereld rond met een bandrecorder op zijn achterbank. In de kleinste dorpjes vond hij altijd wel een zanger die een lied uit de streek ten gehore wilde brengen. Niemand had die klanken eerder zo systematisch en vol passie geïnventariseerd. Hij vond betoverende songs, ontroerende ook, zoals de hoge, ongrijpbare samenzang van Schotse werkvrouwen die het tempo erin hielden door tijdens het arbeidsintensieve oprekken van stof een lied aan te heffen.
Ze zijn te zien in een oud filmpje dat in de documentaire Lomax, the songhunter is opgenomen. De Nederlandse documentairemaker Rogier Kappers reisde in de voetsporen van Lomax en zocht die vroegere zangers op. Een uitstekend idee. In Aberdeen, de Hebriden, Aragon, Galicië en Calabrië krijgen oude besjes een koptelefoon op met gezang dat ze jaren eerder aan Lomax ten gehore hadden gebracht. Niet zelden wordt daarna de doedelzak afgestoft en danst het halve dorp vrolijke pasjes in een kruidenierswinkel. Alhoewel de documentaire gebruik maakt van de tegenwoordig populaire formule ‘oude knarren spelen muziek’, is er geen sprake van goedkope romantiek of exotisme. Hij blijft juist dichtbij huis, niet bij je eigen huis maar bij die van de mensen uit de documentaire. Ook kun je horen hoe bergen of zee invloed uitoefenen op het soort muziek dat er door de bewoners wordt gemaakt. En er zijn vooral veel mooie liedjes te horen.

Eenheidsworst
Lomax maakte zich druk om het feit dat er zo weinig radio- en tv-zenders zijn voor zoveel ontvangers. Veel muziek is eenheidsworst geworden. Alle culturen zouden evenveel zendtijd moeten krijgen, was zijn overtuiging, anders verdwijnen ze zonder dat iemand zich daar druk om maakt. Van oude mensen en de dingen die voorbij gaan, lijkt evenwel geen sprake in de documentaire. Als een Italiaanse juf in de klas bijvoorbeeld een cd laat horen met het krakerige lied ‘La gallinella’ dat daar in 1954 door Lomax was opgenomen, zingt even later de hele klas mee. Het lied is niet verdwenen.
Ook de ouderdom van Lomax zelf (1915-2002) is onderwerp van de uitgebalanceerde documentaire. Kappers zocht Lomax een jaar voor zijn dood op nadat deze een hersenbloeding had gekregen en niet meer kon praten. Luisteren kan hij nog wel, met een koptelefoon op, naar de tienduizenden stemmen die niet aan hem voorbij zijn gegaan.

Mariska Graveland